Киләһе уҡыу йылын Дәүләкән ҡалаһының 5-се гимназияһы яңыртылған бинала ҡаршылаясаҡ.
— Ремонт эштәре өсөн 5 миллион 100 мең һумдан ашыу аҡса бүленде, — ти хакимиәттең мәғариф идаралығы етәксеһе Ғарифулла Ҡотлоғәлләмов. — Гимназия ике корпустан тора, былтыр уларҙың ҡыйығы алмаштырылды, яңы тәҙрәләр ҡуйылды. Әле ике ҡатлыһында медицина кабинетын, спорт залын яңыртып ҡороу бара. Уҡыу бинаһының өсөнсө ҡаты реконструкциялана. Йылылыҡ системаһы тулыһынса яңыртыла.
Эштең ҡыҙыу мәленә тап килдек. Төҙөүселәр барыһы менән дә ҡәнәғәт, хеҙмәт хаҡының тотҡарлыҡһыҙ бирелеүен билдәләйҙәр.
— Гимназия сентябрҙә 600-гә яҡын баланы ҡабул итәсәк, — ти Ғарифулла Шәрифулла улы.

Йәштәр бер-береһе менән ҡауышҡан саҡта, никах уҡыр алдынан мулла буласаҡ ғаилә башлығынан былай тип һорай: “Ғаиләңде ҡурсаларға, матди яҡтан тәьмин итергә әҙерһеңме?” Егет үҙенә ошо мәлдә оло бурыс ала. Ҡайһы саҡта уны, шаярып, ҡамыт кейә, тиҙәр. Нисек тә ярайҙыр, донъя йөгөн егелеп тартыр өсөн ҡамыты ла кәрәк. Асылда иһә был — егеттәрҙең тәүге ирлек бурыстарының береһе.
Батыр ауылы егете Зөфәр ҙә кәләш алғанда күңеленән булһа ла ошолай уйлай. Юҡ, ул Миләүшәгә алтын тауҙар ҙа, күктән йондоҙҙар сүпләп бирергә лә вәғәҙә итмәй. Ысын ирҙәрсә ғаилә ҡалҡаны булырына ғына ышандыра. Яратҡан ҡыҙының ата-әсәһенән ризалығын һорай.
Ир кешенең күңелендә эйәрле-йүгәнле ат ята, тиҙәр бит. Төрлө ойошмала эшләп ҡарағас, тәжрибә туплағас, Зөфәр Багаев та төпкә йәшерелгән хыялын ҡатынына еткерә.

Бәрәңге уңа, халыҡ теле менән әйткәндә, ишелеп уңа беҙҙең төбәктәрҙә. Уҙған быуаттың 60 – 70-се йылдарында, ҡайһы ғына колхозды алма, бригада һайын утыҙар, ҡырҡ-иллешәр гектарҙа үҫтерәләр ине “икенсе икмәк”те.
Уны ултыртыр мәл етһә, ауылдың эш көсөндәге бөтә ҡатын-ҡыҙы бәрәңге һаҡлағыста, йәғни “ҡарбаҙ”ында мәж килә. Йыш ҡына колхозсыларға бухгалтерия, мәҙәниәт йорто, клуб, китапхана хеҙмәткәрҙәре ярҙамға килә. Улар көноҙоно бүлбеләрҙе урталайға ярып, баҫыуға оҙатыу менән мәшғүл.
Шәхси хужалыҡтар көтә әле. Сәсеү тамамланғас ҡына, тракторҙар халыҡ баҡсаһын һөрөргә сыға. Кешеләр бәрәңгене өмә яһап, байрам төҫө индереп ултырта.
Йәй ҙә үтә. Бәрәңге алыр мәл етә. Колхозсы ҡатын-ҡыҙҙарға тоҡтар таратып бирелә. Ә эш фронты ҙурҙан: һәр кешегә гектарлап майҙанда уңышты йыйып алырға тура киләсәк. Шулай, ауыл апайҙары, килен-еңгәләре иртәнән алып кискә тиклем “копатель” артынан йүгереп-йүгерә.

Геройымдың ата-әсәһе Орҡоя менән Әйүп Ғәббәсовтарға йәш саҡта белем алырға тура килмәй. Ҡул араһына инеү менән Әйүп Хызыр улы Инйәр урман эшкәртеү предприятиеһында ағас ҡырҡа, күмер яндырыу өсөн ат менән бүрәнә ташый. Ул йылдарҙа Белорет металлургия комбинаты ағас күмере менән эшләй ине.
1941 йылдың 22 июнь таңында фашистар илебеҙҙе баҫып ингәс, Әйүп Ғәббәсов фронтҡа китә. Ул Тыуған иле өсөн үҙен аямайса һуғыша. Дошманға ҡаршы ҡаты алыштарҙың береһендә батырҙарса һәләк була.
Ауылда уның ҡатыны Орҡоя менән өс йәшлек улы Мәсәғүт ҡала. Яңғыҙ әсәгә улын аяҡҡа баҫтырыуы еңелдән булмай. Мәсәғүт ауылдағы башланғыс мәктәпте, тырышып уҡып, яҡшы билдәләргә генә тамамлағас, малай Инйәр урта мәктәбендә уҡыуын дауам итә. Ләкин, әсәһенең һаулығы ҡаҡшағас, уҡыуын ташлап, уға ярҙамлашырға ҡайта.

Әбйәлил районының Урал урта мәктәбендә тиҫтә йылға яҡын бокс һәм кикбоксинг түңәрәктәре уңышлы эшләй. Уларҙа шөғөлләнеүселәр араһында республикала ғына түгел, Рәсәйҙә танылыусылар бар.
Тап шундайҙарҙың береһе, Әлмөхәмәт ауылы ҡыҙы Алина Йәғәфәрова спортҡа осраҡлы килә. Ике туған апаһы Илсиәнең күнекмәләрен күҙәтеп ултырған ҡыҙыҡайҙа кикбоксинг менән шөғөлләнеү теләге тыуа. Башта үҙе өсөн генә йөрөргә ҡарар итһә лә, бер аҙ күнекмә алып, ярыштарҙа ҡатнаша башлағас, күңелендә ҡомар барлыҡҡа килеүен һиҙемләгән Алина V кластан алып әлегәсә (ул X класты тамамланы) Әлмөхәмәттән күрше Урал ауылына көн дә йәйәүләп күнекмәләргә йөрөй.
Буй-һыны, төҫ-ҡиәфәте менән сәнғәт кешеләренә тартым һөйкөмлө ҡыҙҙың спорттың ауыр төрөн һайлауы ғәжәпләндерҙе. Кикбоксингта бит йәрәхәт алыу ихтималлығы ҙур, хатта бит-йөҙөңдө ғүмерлеккә ғәрипләү осраҡтары ла юҡ түгел.

Хәтер һандығына асҡыс яратып, күңелемә иң яҡын кешеләрҙе күҙ алдынан үткәргәндә, мөләйем йөҙлө, йөрәгендә һәр саҡ изгелек йөрөткән, ярҙамсыл, иҫ киткес ябай замандашым, коллегам Наилә Ғәтиәтуллинала туҡталам. Ижад юлыбыҙ бынан байтаҡ йыл элек “Кызыл таң” гәзите редакцияһында йәшен тиҙлегендә киҫешкән дә шаҡтай алыҫ йылдарға айырылған икән. Уның хозур тәбиғәтле, илгә танылған ҡаһарман Ғәҙи Заһитовты, донъяны шаулатҡан спортсыларҙы, республикабыҙға билдәле сәнғәт һәм ҡәләм оҫталарын биргән бәрәкәтле Мишкә районынан икәнлеген, мәктәп йылдарында уҡ мәҡәләләр яҙғанын ишетеп белә инем...
Йылдар ағышы беҙҙе йырлы-моңло шишмәләргә бай, гүзәл Йәрмәкәй яҡтарында күрештерҙе. Наилә Мәғдән ҡыҙының был ергә килен булып төшөүенә, район гәзите редакцияһында тәржемәсе, хаттар бүлеге мөдире булып эшләгәненә лә 35 йыллап ваҡыт үткән икән.

Бынан 20 йыл элек “ХIХ–ХХ быуаттарҙа башҡорттарҙа ғаилә тормошо” тигән китап донъя күргәйне. Был үҙенсәлекле баҫманың беренсе өлөшөн — йәш этнограф Флизә Фоат ҡыҙы Фәтихова, икенсеһен билдәле ғалим Наил Вәли улы Бикбулатов яҙғайны. Китапта һүҙ тәүҙә башҡорттарҙа ауырлы ҡатынға бәйле йолалар, ҡағиҙәләр һәм тыйыуҙар, бала табыу, уны тәрбиәләү һәм үҫтереү, был эшкә бәйле ғөрөф-ғәҙәттәр тураһында бара.
Автор шулай уҡ мәрхүмде тәрбиәләү йолаларына туҡтала, һәр күренеште ентекләп тикшерә. Китаптың икенсе өлөшө башҡорт туйына арналған. Наил Бикбулатов, күбеһенсә үҙе йыйған материалдарға таянып, туйға бәйле тормош күренештәрен тикшерә, борондан килгән һыҙаттарҙы билдәләй, тик башҡорт халҡына хас булған үҙенсәлектәргә туҡтала.

Туймазының тарих-тыуған яҡты өйрәнеү музейында таҫма менән сигеү эштәре күргәҙмәһе асылды.
Район хакимиәтенең мәҙәниәт бүлегенән хәбәр итеүҙәренсә, күргәҙмәгә ҡуйылған 55 картинаны Балалар һәм үҫмерҙәр ижад һарайы уҡытыусыһы Әлфиә Лагода һәм “Оҫталыҡ дәрестәре” берекмәһендә шөғөлләнеүселәр төшөргән.
— Эштең тәүге этабында эскиз яһала, нигеҙ әҙерләнә, — ти Әлфиә Лагода. — Ебәк туҡыма рамға кейҙерелә, уға махсус буяу менән артҡы фон төшөрөлә. Буяу кипкәс, эскиз туҡымаға күсерелә һәм сигеү башҡарыла.
Туҡымалағы һүрәт менән таҫма ярҙамында сигеүҙе берләштереү һөҙөмтәһендә йәнле картина килеп сыға.

Был күлдә көн һайын иҫәпһеҙ-һанһыҙ кеше һыу инә, әммә берәүҙең дә батҡаны булмаған. Хатта донъянан ваз кисеп, бер минут та йәшәгем килмәй, тип иҫереп һыуға ташланған әҙәм дә иҫән-һау өҫкә ҡалҡып сыҡҡан икән. Бының сере нимәлә тиһегеҙме? Хәҙер барыһын да аңлатып үтәм.
Ҡурған өлкәһенең күпселек ерҙәре — аҫаба башҡорт төйәге. Сафакүл, Әлмән райондарында әле булһа ла саф башҡорт ауылдары бар. Нәҡ Сафакүл районындағы Шамилә исемле үҙенсәлекле күл хаҡында яҙмаҡсымын. Халыҡта уны Сульфатлы тип тә йөрөтәләр.
Ҡурған ерендә аҙым һайын тиерлек күлдәр осрай, әммә Шамилә кеүектәр — Рәсәйҙә һирәк күренеш. Уның төп үҙенсәлеге — ныҡ тоҙло булыуы. Шуға ла кеше һыуға сумам тиһә, кире өҫкә ҡалҡып сыға.

...Тарих яҙыр инем ташына
Халыҡ йырынан

Баҡсамдағы эреле-ваҡлы
Баҡса ташты йыйып алам.
Хәтеремдә һәр береһе —
Тотамын да уйға ҡалам...

Бик ваҡ ҡына бынауынан
Иртәләне тәүге ҡарҙар.