Дәүләтселегебеҙҙең нигеҙ ташы һалынған тарихи ваҡиғаға — Башҡорт Совет автономияһы төҙөлөүгә — бөгөн 94 йыл тулды. Оло әһәмиәткә эйә булған ошо иҫтәлекле көн алдынан Башҡортостан Республикаһы Президенты Рөстәм Хәмитов "Башҡортостан" гәзитенең баш мөхәррире Нияз Сәлимовҡа интервью бирҙе. Күҙгә-күҙ ҡарашып, башҡортса асыҡтан-асыҡ һөйләшеүҙә республиканың ижтимағи-сәйәси хәле, төбәктең яңы шарттарҙа социаль-иҡтисади үҫеше, шулай уҡ экология, рухиәт һәм спорт өлкәләрендәге көнүҙәк мәсьәләләр тураһында һүҙ барҙы.
— Хөрмәтле Рөстәм Зәки улы, 23 мартта Башҡорт Автономиялы Совет Социалистик Республикаһының барлыҡҡа килеүенә 94 йыл тула. Күп кенә тарихсылар Рәсәйҙең федератив ҡоролошо тарихы башланыуын тап ошо ваҡиғаға бәйләй. Һеҙ ошо фекер менән килешәһегеҙме?

Ҡулайлаштырыу шарттарында ауылдарҙың яҙмышы мине ныҡ борсой. Ошо көнүҙәк мәсьәлә тураһында гәзиткә йышыраҡ яҙыу теләге күңелгә тынғылыҡ бирмәй. Әлбиттә, бөтә ерҙә лә хәл бер үк түгел. Маҡсат – заман ауырлығына зарланмай йәбешеп ятып донъя көтөүселәрҙе бүтәндәргә өлгө итеп ҡуйыу. Шаран районы хакимиәтенең мәғлүмәт-аналитика бүлеге начальнигы Раил Мусин, ошо уйымды әйткәс, Борсаҡ ауылындағы "Хажиева" йәмғиәтенә алып барасағын белдерҙе.
Бигүк ҙур булмаған йортҡа яҡынлашҡас, ҡапҡа төбөндә махсус эш кейемендәге егетте осраттыҡ. Машина тауышын ишетеү менән, ишек алдындағы мәшәҡәттәрен ситкә ҡуйып тороп, урамға сыҡҡан.

Әҙеһәм БАРЛЫБАЕВ,
Башҡорт дәүләт аграр университетының “Урал аръяғы” филиалы директорының фән буйынса урынбаҫары, иҡтисад фәндәре докторы, профессор:
— “Башҡортостан” менән бала саҡтан танышмын, атайым уны һәр саҡ алдырҙы. Ғаиләбеҙҙә иң көтөп алынған баҫма булды ул, һәр беребеҙ почтальон килеүен көтә инек. Был бала сағымдың матур бер мәле булараҡ хәтерҙә уйылып ҡалған.
Мәктәпкә бармаҫ элек, “Совет Башҡортостаны”нан хәреф танырға, аҙаҡ уҡырға өйрәндем. Шуға ла ғорурлыҡ менән, “Әлифба”нан алда “Башҡортостан”ды уҡыным, тип әйтә алам. Шул ваҡыттан алып яратҡан баҫмаға хыянат иткәнем юҡ.

Иртәнсәк торғо килмәй, эштә көнө буйы йоҡо баҫа, хәл дә бик тиҙ бөтә. Йә теге урын ауыртҡан кеүек, йә быныһы. Кәйеф тә әллә ни шәптән түгел. Танышмы? Уф-ф-ф, тағы шул авитаминоз башланды, ахырыһы... Яҙ етә башлау менән бөтә сирҙәребеҙҙе һәм кәйеф юҡлығын авитаминозға япһарабыҙ ҙа ҡуябыҙ шул. Әммә, асыҡланыуынса, улар тулыһынса һаҡ түгел. Баҡтиһәң, авитаминоз тип кешенең туҡланыуында теге йәки был витаминдың тулыһынса булмаған осраҡта ғына барлыҡҡа килгән сирҙе атайҙар. Аллаға шөкөр, беҙҙең заманда был сир бик һирәк осрай. Витаминһыҙ оҙон ҡыш ваҡытында ла халыҡтың ҙур өлөшө емеш-еләк, йәшелсә йәки дарыухананан витаминдар һатып ала ала.

Православие динендәгеләрҙең Ҡышты оҙатыу байрамы (Масленица) тамамланһа ла, ҡоймаҡ һәр кемдең бала саҡтан яратҡан ризығы булып ҡала. Оҫта хужабикә тиҙ генә уларҙың төрлөһөн ҡоя белергә тейеш. Иғтибарығыҙға бер нисә рецепт тәҡдим итәбеҙ. "Селтәрле" ҡоймаҡ Мискәгә өс йомортҡа һытабыҙ. Бер сәй ҡалағы тоҙ менән шунса уҡ шәкәр һалып туғыйбыҙ. Әҙер массаға 200 мл һөт ҡойоп тағы бутарға. Шунан ҡуйы ҡаймаҡ кеүек масса килеп сыҡҡансы он (280 г) һалып йәнә туғыйбыҙ. Уға ҡалған һөттө (300 мл) өҫтәп бутайбыҙ. Бик шыйыҡ килеп сығырға тейеш. Әгәр ҡамырға ярты стакан ҡайнар һыу ҙа ҡушһаң, ҡоймаҡ селтәрле, үтә йоҡа килеп сығасаҡ.

Яҙ яҙлығын итә... Март башы Башҡортостанда сағыштырмаса һалҡын булды. Ошондай һауа торошо айҙың аҙағына тиклем дауам итәсәк. Яҙғы һыуыҡ үҫемлектәргә һәм баҡса эштәренә йоғонто яһармы? Марттың икенсе яртыһында нимә эшләргә кәрәк? Түбәндәге кәңәштәр был һорауҙарға яуап бирә. Март һалҡыны үҫемлектәргә ауырлыҡ тыуҙырмай. Ни өсөн тигәндә, ҡар күп һәм әле генә иремәйәсәк. Уның иң кәмендә марттың аҙағында йә апрель башында китеүе ихтимал. Ҡалын ҡар — үҫемлектәр, ҡыуаҡтар һәм ағастар өсөн "юрған" ул. Алдағы ике аҙнала түбәндәге эштәрҙе башҡарыу зарур. Был осорҙа төп иғтибар ағастарға бирелә.

Башҡортостан Рәсәй федерализмына нигеҙ һалған! Тәрәндән уйлап ҡараһаң, был — иҫ китмәле әһәмиәтле тарихи ваҡиға. Ошоно үҙебеҙ аңлап, баһалап еткерәбеҙме икән? Үкенескә ҡаршы, ваҡыт үтеү менән онотола ла бара кеүек. Ни тиһәң дә, 94 йыл ғүмер уҙған бит. Әллә яңылышабыҙмы? “Ни өсөн Рәсәй составында йәшәгән халыҡтарҙан тап башҡорттар бындай аҙымға барҙы икән?” — тигән һорау ҙа уйландыра. Яуап алыу өсөн йәш ғалим, “Башҡорт энциклопедияһы” ғилми нәшриәтенең тарих бүлеге етәксеһе Азат ЯРМУЛЛИНға мөрәжәғәт иттек. Ул башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәтен, граждандар һуғышы осорондағы башҡорт ғәскәрҙәре тарихын һәм, ғөмүмән, халҡыбыҙҙың хәрби тарихын өйрәнә.

Иң башта шуны әйтеп китергә кәрәк: Совет осоронда республикабыҙҙың тыуған көнө тип 1919 йылдың 23 марты иҫәпләнде. Был осраҡта Үҙәк Совет власы менән Башҡорт хөкүмәтенең Башҡорт Совет автономияһы тураһындағы Килешеүенә ҡул ҡуйыу, икенсе төрлө әйткәндә, Совет хөкүмәтенең йәшәп килгән Башҡорт ерле автономияһын таныуы тураһында һүҙ бара. Ошо ваҡиғаға бәйле бер нисә һорау килеп тыуа: бында ниндәй Башҡорт хөкүмәте күҙ уңында тотола? Әгәр хөкүмәте бар икән, тимәк, башҡорттарҙың дәүләте лә булғандыр? Һәм, ниһайәт, ниңә Рәсәй эшсе-крәҫтиәндәр хөкүмәте, Башҡорт хөкүмәте менән Килешеүгә ҡул ҡуйып, Башҡорт автономиялы дәүләтселеге барлығын танырға риза булған?

Ҡыш – беҙҙең яҡта ҡалған ҡоштар өсөн бик ауыр миҙгел. Уларҙың күбеһе һыуыҡтан түгел, аслыҡтан үлә. Ҡоштарҙы сатлама һыуыҡта һаҡлау өсөн беҙҙең мәктәптә йыл һайын “Тағараҡ” экологик акцияһы үткәрелә. Уның барышында балалар “Иң матур”, “Иң уңайлы”, “Иң шәп” ҡоштар “ашханаһын” әҙерләү буйынса көс һынаша. Башланғыс кластар уҡытыусыһы Эльвира Хәмиҙуллина уҡыусыларға асыҡ дәрестә ҡоштар тураһында бик ҡыҙыҡлы мәғлүмәттәр һөйләне, уларға ярҙам итергә саҡырҙы. Балалар беҙҙең яҡтарҙа ниндәй ҡоштар ҡышлауын, ниндәй һыйҙы яратыуҙарын да бик яҡшы белә.

“Башҡортостан”ды күп йылдар алдырам. Гәзит йылдан-йыл күркәмләнә. Биҙәлеше лә уҡыусыларҙы йәлеп итәлер, моғайын. Алдағы ярты йыллыҡҡа ла яҙылып ҡуйҙым. “Башҡортостан – ғәзиз ерем” конкурсы тураһында уҡығас, тыуған яғымдың матурлығын фотоһүрәтем аша бөтә республикаға данларға булдым. Фотоһүрәттә һеҙ күргән Еҙем йылғаһы Таш-аҫты һәм Имәндәш ауылдарын айырып тора. Мәғрур Уҡлыҡая бөгөн дә Салауат батырҙың уҡ-һаҙаҡтарын һаҡлаған данлыҡлы мәмерйәләре, гүзәл тәбиғәте менән бар кешене хайран ҡалдыра. Уға һыйынып ултырған бәләкәй генә Таш-аҫты ауылында эшһөйәр кешеләр йәшәй, һәм ул абруйлы шәхестәр сыҡҡан ауыл булараҡ билдәле.