Шағирыңды ниндәй һынауҙар алдына ҡуймайһың да ҡайһы тарафтарға илтеп ташламайһың, эй, яҙмыш! Сыҙамлыҡҡа, сабырлыҡҡа һынайһыңмы һин шулай ижадсының нескә, һәр иҫкән елгә лә, йөҙгә әсе, өшәнгес һалҡынлығы менән бәргән ырашҡыға ла тетрәнергә торған күңелен? Әллә тормош аяуһыҙлығына күҙҙәрен асырға теләп, уттан – һыуға, һыуҙан утҡа атаһыңмы, Яҙмыш, Шағирыңды? Ә ул һаман донъяға самими сабый ҡарашы менән баға, һинең төпһөҙ сөңгөлдәреңә, әҙәм балаларына битараф, һалҡын күктәреңә ҡарап һоҡлана, хайран ҡала, тирә-йүнгә йөрәк түренән урғылған хис-моңон һибә.

Хикәйә.

“Сәлих мулла үлгән!..” Ошо хәбәр таң тишеге менән Хөснулланың ишеген шаҡып-нитеп тормай килеп инде. Шаҡымайҙар уға: тыштан – йоҙағы, эстән келәһе юҡ. Нигеҙе сереп, бер яҡҡа сүкәйә төшкән бәләкәй генә өй ишегенең тутыҡҡан күгәндәре генә ыңғы­рашып хәбәр итте кеше килеүен. Атаһынан ҡалған һикелә аңҡы-тиңке булып ятҡан Хөс­нулла ҡапыл тороп ултырҙы, нимәлер эҙ­лә­гәндәй, ялбыр башын борғоланы, һаҡал-мы­йыҡ төктәре баҫҡан битен шығырлатып ыуҙы.
– Сәлих мулла үлгән? – тип һораны ул, яңылыш ишетмәнемме, тигәндәй.

Свердловск өлкәһендә ХI өлкә һабантуйы үтте. Йолаға әүерелгән спорт-мәҙәниәт байрамы икенсе йыл рәттән Сысерт ҡала округының Кадников ауылында урынлашҡан “Аҡ ат” ат-спорт биләмәһендә уҙғарыла. Унда башҡа халыҡ вәкилдәре менән бер рәттән беҙҙең Хәйбулла районы хакимиәте башлығы Раил Ибраһимов етәкселегендәге делегация ла башҡорт мәҙәниәтен сағылдырҙы.

Ят тупраҡта ҡалды ятып...
(Иҫтәлектәрҙән өҙөк)

Бөйөк Ватан һуғышы башланғас, немец фашистары оккупациялаған ерҙәрҙән күп кенә ҡарт-ҡоро, ҡатын-ҡыҙ, бала-саға фронттан йырағыраҡ урындарға күсе­релде. Кемгә генә билдәле түгел “эвакуация” тигән һүҙ! Айырым һүҙ генә түгел ул, миллионлаған совет кешеһенең яҙмышын бер сылбырға теҙгән төшөнсә.
Беҙҙең ауылға ла килтерҙеләр ике ғаи­ләне. Береһе – әбей менән бабай (исем­дәре билдәһеҙ; был яҙма эсендә генә әбейҙе Анна Ивановна, бабайҙы Иван Иванович тип исемләйек), икенсеһе – һи­геҙ-туғыҙ йәш­лек ҡыҙы менән урта йәш­тәрҙәге ҡатын. Уларҙы өйҙәре иркенерәк, балалары аҙ булған ғаиләләргә урынлаш­тырҙылар. Балалы ҡатын беҙҙән ике ихата аша ғына урынлашҡан Ғәлимә әбейҙең өс бүлмәле йортонда йәшәне. Ололар уға Мәрйә тип өндәшә ине. Ысын исеме Мария булғандыр. Ул Мәрйә колхозда эш­ләп, үҙенең ваҡ-төйәк кейемдәрен, зин­нәтле әйберҙәрен һатып көн күрҙе. Анна Ивановна һәм Иван Иванович беҙҙән йыраҡ йәшәне.

Илеш районының Үрге Йәркәй ауылында “Башҡорт йәштәре дуҫтарын йыя” II милләт-ара асыҡ йыйын үтте. Маҡсаты – йәштәрҙе берләштереү, тәжрибә уртаҡлашыу, төбәк-ара бәйләнештәрҙе, халыҡ-ара дуҫлыҡты нығытыу, милли мәҙәниәтте һәм башҡорт халҡының рухи-әхлаҡи ҡиммәттәрен үҫтереү.

Айлы кистә яҡут-зөбәржәттәй,
Нурҙар сәсә беҙҙең ғәзиз ил...
Аҫыл халҡым! Алтын ҡулдарыңдан
Аҡ күңелдән балҡый Әбйәлил!
– тип районы менән сикһеҙ ғорурланып яҙҙы шағир Әсхәл Әхмәт-Хужа. Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, республиканың Һәҙиә Дәүләтшина исемендәге дәүләт премияһы лауреаты, Халыҡтар дуҫлығы ордены кавалеры, шағир һәм тәржемәсе Әбйәлил районы
ир-уҙаманы тураһында ишетмәгән замандашыбыҙ юҡтыр. Төйәгенә сикһеҙ һөйөү менән һуғарылған шиғырҙарына яҙылған йырҙары радио, телевидениенан, сәхнә түрҙәренән йыш яңғырай. 2009 йылда район типографияһында нәшер ителгән “Ҡыҙыл менән Ҡырҡты буйҙары” китабына 40-тан ашыу йыры һәм романсы ингән.

Һеҙ өй эйәһенең барлығына ышанаһығыҙмы? Юҡ?! Улайһа, ана Гөлбаныуҙан һорағыҙ! Килен булып төшкән көндән алып өй эйәһе үҙһенмәне уны. Иртән күҙен тырнап асыуын-аса ла, тик, ҡәһәрең, әллә ниндәй ҡара көс карауатынан ысҡындырмай ҡырталаша, елем менән йәбештереп ҡуйғандар тиерһең. Шунан күҙҙәрен көсләп тигәндәй йәнә йомдора. Улай итеп, былай итеп теге албаҫты менән көрәшеп карауатынан ҡалҡыныуға, төш мәле етә.

Үткән быуаттың 50-се йылдарында башҡорт әҙәбиәтенә көслө тулҡын булып 1928 – 1932 йылдарҙа тыуған бер төркөм йәштәр килеп инде. Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында аслы-туҡлы үҫеп, өшөп-туңып, өлкәндәр менән бер рәттән эшләп һөйәк нығытҡан, ана шул шарттарҙа бик иртә ир-егеттәр булып етешкән яңы быуын ине ул. Бәлки, шуға күрәлер ҙә, улар әҙәбиәт юлында ары-бире һуғылып, үҙҙәренең ижад һуҡмағын оҙаҡ ваҡыт төҫмөрләй алмауҙан алйып ҡәләмдәрен ташламай торған, гел алға ынтылған йәш кешеләр ине. Уларҙың таланты төрлө жанрҙарҙа – прозаик йә шағир, драматург йә әҙәби тәнҡитсе булараҡ гөлтләп асылды.

Халыҡ китап уҡымай, тип һөйләһәк тә, ауыл ерендә йәшәгәндәр өсөн китапхана элек-электән белем, аң һәм мәҙәни нур таратҡан үҙәк булып ҡала. Бөгөн был ғилем усағы үҙенең эшмәкәрлеген заманса үҙгәртте. Был һүҙҙәрҙе дәлилләп, һуңғы йылдарҙа һәр районда тиерлек модель китапханаларҙың асылыуын атап үтеү ҙә етә. Улар халыҡтың ихтыяжын тулыһынса ҡәнәғәтләндерә.