Юғарыраҡ маҡсат ҡуйған һайын үҫешәһең.
Башҡортостандың атҡаҙанған артисы, Салауат башҡорт дәүләт драма театры актеры Фәтих Ҡолһарин менән тиҙ генә осраша алманыҡ. Йә гастролгә киткән булалар, йә тирләп-бешеп яңы спектакль әҙерләйҙәр. Шулай ҙа буш ваҡыт табып, бер көндө ул үҙе редакцияға килеп керҙе.
–Тыуған көнөң алдынан осрашҡанда, Пермь өлкәһенә китергә тора инегеҙ, Фәтих. Гастролдәрҙән нисек йөрөп ҡайттығыҙ?
– Сәфәребеҙ уңышлы булды: Пермь өлкәһенең милләттәштәребеҙ йәшәгән Барҙы районы үҙәгендә, Көйәҙе, Үрге Тәтешле ауылдарында спектаклдәр ҡуйҙыҡ. Тамашасылар сығыштарыбыҙҙы йылы ҡабул итте. Ауыл халҡының саф күңелле, ихлас булыуы ҡыуандыра.
– Ауыл тигәндән, һеҙҙең Түбәнге Аллағыуат ауылы әллә ни ҙур булмаһа ла, унан байтаҡ билдәле кеше сыҡҡан.
– Ысынлап та, Рәсәйҙең Дәүләт Думаһы депутаты Рәмзил Ишһарин, Башҡортостандың Дәүләт Йыйылышы – Ҡоролтай депутаты Гөлнур Ҡолһарина, Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы Башҡарма комитеты рәйесе Данир Ғәйнуллин, Башҡортостан телевидениеһының “Тамыр” балалар-үҫмерҙәр каналы етәксеһе Гөлназ Ҡолһарина, Башҡорт дәүләт университеты доценты Ирина Ҡолһарина — барыһы ла беҙҙең ауылдан. Әйткәндәй, Ирина менән Гөлнур Ҡолһариналар — фән эшмәкәрҙәре.
Ашҡаҙар буйының йәмле тәбиғәте лә йоғонто яһағандыр инде, атай-әсәйҙәребеҙ дөрөҫ тәрбиә биргәндер, моғайын.
– Һиндә лә артист булыу теләген атай-әсәйең уяттымы?
– Дөрөҫөн генә әйткәндә, мин артист булырмын тип башыма ла килтермәнем. Хәйер, үҙемде белгәндән бирле гармунда уйнай инем. Алты йәштәр тирәһендә ныҡышып әсәйемдән алдырҙым, исеме “Кубань” ине уның. Аҙаҡ, үҫә төшкәс, “Беларусь” исемлеһе лә булды.
Гармунда иртә уйнарға өйрәнгән шикелле, уҡырға ла алты йәшемдә барҙым. Апайҙарым барыһы ла һабаҡҡа йөрөгәс, минең дә уҡығым килгәндер инде, мәктәпкә барып: “Уҡырға алығыҙ, ҡартаям бит инде”, – тип илағаным хәтерҙә. Үҙемдән бер йәшкә өлкәндәр менән уҡыным.
– Гармун уйнағас, мәктәптә ойошторолған барлыҡ сараларҙа ла ҡатнашҡанһыңдыр әле?
– Беҙҙә яңы мәктәп төҙөгәйнеләр, унда музыка уҡытыусыһы Флүр Ильясов директор булды. Бер үк ваҡытта географиянан да уҡытты. Ана шул Флүр Әсҡәт улы беҙҙе үҙешмәкәрҙәр конкурстарына йыш йөрөттө. Музыка ҡоралдары ла күп ине мәктәптә. Мин шул ваҡыт баянда уйнарға ла өйрәнеп алдым.
Һигеҙенсе класты тамамлағас, барлыҡ малайҙарҙы ла ауыл һөнәрселек техник училищеһына ебәрҙеләр. Ни эшләп улай булғандыр ул, хәҙер үҙем дә аптырайым. Күрәһең, райондан шундай күрһәтмә килгәндер инде. Ә мин Өфөләге музыка-педагогия училищеһының баян класына барып керҙем. Һуңғы курсты тамамлаған йылда “Өфө дәүләт сәнғәт институтында Салауат башҡорт дәүләт драма театрына актерҙар әҙерләү өсөн Гөлли Мөбәрәкова студия йыя икән” тигән хәбәрҙе ишетеп, шунда юлландым.
Училищела уҡығанда театрҙарға йыш йөрөй инем, Фидан Ғафаров, Нурия Ирсаевалар беҙҙең өсөн кумир булды. Әммә СССР-ҙың халыҡ артисы, Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты Гөлли Арыҫлан ҡыҙы Мөбәрәкова — күптәр өсөн буй етмәҫлек юғарылыҡ! Әле ошо йәшемә еткәс уйлап ҡуям: ул ваҡытта нисек йөрәгем етеп уның студияһына уҡырға барғанмындыр?
– Ҙур сәхнәлә уйнауыңа ла хәҙер ике тиҫтәнән ашыу ваҡыт үткән. Үҙеңде ысын оҫта тип әйтә алаһыңмы?
– Яңыраҡ барыбыҙ ҙа яратып ҡараған “Мөхәббәт һәм күгәрсендәр” фильмында төп ролде уйнаған Александр Михайловтың интервьюһын тыңларға насип булды. Хатта ул да үҙен ысын оҫта тип әйтергә баҙнат итмәй. Сөнки театрҙың бөйөклөгөн кем баһалаған да актерҙың оҫталығын кем ниндәй бизмәнгә һалып үлсәгән? Улар икеһе лә — сикһеҙ, баһалап булмай торған төшөнсә, минеңсә.
– Мин-минлек, үҙҙәрен йондоҙ итеп тойоу башлыса артистар өсөн хас сифаттар шикелле? Үҙен саманан тыш бөйөк итеп тойорға тырышыу ижад кешеһен рухи ғына түгел, физик яҡтан да яныуға алып килмәйме?
– Был сифаттар артистарға ғына түгел, барлыҡ әҙәм балаһына хастыр. Ләкин сәхнә кешеләре, ғөмүмән, ижадсылар тормошо барыһының да күҙ алдында бит.
Йыш ҡына әле быуыны ла нығынып бөтмәгән артисты ниндәйҙер уңыштары өсөн күккә күтәреп маҡтайҙар, исемен телевидение тапшырыуҙарында яңғыраталар, фотоһүрәтен гәзит биттәренән төшөрмәйҙәр. Шундай ваҡытта, ысынлап та, тормош тәжрибәһе булмаған, характеры нығынып етмәгән, психикаһы тулыһынса формалашмаған кешенең һыныуы ихтимал. Ижади көрсөктө һәр актер ҙа кисергәне барҙыр. Уны кемдер күңеле менән аңлап ҡабул итә, үҙенең эске хис-тойғоһона баһа бирә, һығымталар яһай. Икенсе берәүҙең, мәҫәлән, мин мин икән, мин кем икән, тип морон күтәреүе ихтимал.
– Асыҡтан-асыҡ һөйләшәбеҙ, шуға күрә, һинең үҙең менән дә ундай хәл булманымы, Фәтих, тип һорарға батырсылыҡ итәм әле.
– Йәшермәйем, ниндәйҙер бер мәлдә минең менән дә булды ундай хәл, сөнки самаһыҙ маҡтағандарын да ишетергә тура килде. Ижадыма юғары баһа ла ҡуйҙылар. Бындай ваҡытта, бая әйткәнемсә, бәй, минән дә шәп кеше юҡ икән дә, тигәнерәк уйҙар килә башлай күңелгә. Ә тойғо эске материяңа бер үтеп инһә, ифрат ҡурҡыныс ул. Ҡабара, таша, күҙҙе томалай, зиһенде ағыулай. Батырҙы ла маҡтап еңергә була, тип юҡҡа әйтмәгәндәр бит. Бына ошондай ваҡытта һалҡын ҡанлылыҡ кәрәк, үҙеңә, үҙеңдең башҡарған холоҡ-фиғелдәреңә дөрөҫ баһа биреү, анализ талап ителә.
– Ғөмүмән, ижад кешеһе даими уйланыуҙа, бәхәстә булырға тейештер. Драматургия үҙе үк шул конфликттар теҙмәһе түгелме ни?
– Пьесаны уҡыған саҡта мин тәүҙә уның ана шул яғына иғтибар итәм. Матур тел менән яҙылған әҫәрҙәр була, ваҡиғалар ҙа тетрәндерерлек һымаҡ, диалогтар ҙа дөрөҫ төҙөлгән, әммә нимәлер етмәй. Ә ҡайһы берҙә ҡулға шундай пьеса килеп эләгә — башкөллө шунда инеп китәһең. Ундағы персонаждар ҙа — ябай ғына ауыл кешеләре, әбей менән бабай йәки ғүмер буйы бер урынға ерегеп йәшәгән ир менән ҡатын, ә характерҙар иҫ киткес, образдар бай. Улар ябай ғына деталдәр аша тормош, донъя кимәлендәге проблемаларҙы күтәрә, кешелекте борсоған мәңгелек һорауҙарға яуап эҙләй.
– Үҙең әйткәнсә, ниндәйҙер сәбәптәр арҡаһында бөтөнләй эшкә ашмаҫ әҫәрҙәргә лә тотонорға тура киләлер. Мәҫәлән, пьеса авторы менән режиссер дуҫтар, ти. Шундай ваҡытта үҙеңдең позицияңа, тормошҡа ҡарашыңа ҡаршы килеп уйнарға тура киләме?
– Был әҫәрҙең буш икәнен күрәһең, күңелең менән тояһың, әммә режиссер ныҡышып ҡуйырға тырыша. Бәлки, ул был ерлекте үҙенсә күрәлер, үҙенсә аңлайҙыр. Унан тап бөгөнгө талаптарға яуап бирерҙәй спектакль килеп сығырына ышаналыр. Режиссер ҙа ижад кешеһе бит. Драматург та үҙенең гражданлыҡ позицияһынан сығып яҙған. Драматург, режиссер, актер араһында ла конфликтһыҙ булмай. Әҫәрҙе сәхнәгә сығарғансы эҙләнәһең, шикләнәһең, икеләнәһең. Тамашасы быны нисек ҡабул итер икән, тип уйланаһың.
– Үҙеңдә лә режиссерлыҡ шөғөлөнә тотоноу теләге уянғаны юҡмы? Их, әгәр теге йәки был әҫәрҙе ҡуйһам, икенсерәк, яҡшыраҡ эшләр инем тигән уй тыумай ҡалмайҙыр, моғайын?
– Кем әйтмешләй, һәр һалдаттың генерал булғыһы килә. Шулай һәр актерҙың да режиссер булғыһы киләлер. Мин дә ул турала уйлағаным бар, хатта бер-ике тапҡыр ынтылып та ҡуйғайным, ләкин төрлө сәбәптәр арҡаһында был уйымдан кире сигенергә тура килде. Был хыялым да бер килеп тормошҡа ашыр әле.
– Һин — Башҡортостанда ғына түгел, Татарстан, Ҡаҙағстан сәхнәләрендә лә уйнаған кеше, гастролдәр менән сит илдәргә лә сығаһығыҙ. Ә бына республикабыҙҙың иң мәшһүр Башҡорт дәүләт академия драма театрына эшкә китергә тигән уй тыумаймы? Унда, моғайын, ҡасандыр бергә уҡыған, сәхнә серҙәренә бергә өйрәнгән курсташтарың эшләйҙер. Уларға көнләшеп ҡарау юҡмы?
– Һәр кешелә алға, юғарыраҡ бейеклектәр яуларға ынтылыш була. Минең дә Уильям Шекспир, Бертольд Брехт, Антон Чехов кеүек донъяға билдәле драматургтарҙың пьесаларында уйнау, ҡатмарлы, күп яҡлы образдар өҫтөндә эшләү теләге бар. Унһыҙ булмай ҙа, сөнки юғарыраҡ маҡсат ҡуйған һайын актер ҙа үҫешә, камиллаша. Бығаса үҙе лә белмәгән яңы ижади мөмкинлектәрен аса. Мәшһүр Башҡорт дәүләт академия драма театрында эшләргә теләгем юҡ тиһәм, мин үҙ-үҙемде алдар инем.
Былай минән матурыраҡ, байыраҡ, уңышлыраҡ йәшәгән кешеләргә көнләшеп ҡарамайым, ә бына ижади яҡтан ул тойғо бар. Бер шулай Төркиәлә фестивалдә булдыҡ. Сара һуңында төрлө илдәрҙән килгән артистар рәхәтләнеп бейей. Их, мин дә шулар кеүек бейей белһәм, өҙҙөрөр инем хәҙер үҙебеҙҙең башҡорт бейеүен, тип көнләшеп торғанымды һаман онотмайым.