Заманса һәм ҡулайлы, халыҡ өсөн уңайлы

Күптән түгел оператив кәңәшмәлә Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров ошо хаҡта иғлан итте. Ниндәй үҙгәрештәр көтөлә? Башҡортостанды Техас менән сағыштырырға мәжбүр иткән был тармаҡта нимәләр үҙгәрҙе, реформа нисек эшләй, нимә буласаҡ?

Йәмәғәт транспорты мәсьәләһе – Башҡортостан, бигерәк тә Өфө ҡалаһы өсөн күптәнге проблемаларҙың береһе. Автобус хужаларының, отошло маршруттар өсөн талашып, бер-береһенә ҡарата ҡорал ҡулланыуға тиклем барып етеүен (мәҫәлән, Иглин районындағы ошондай хәл ҙур шау-шыу тыуҙырғайны), бер-береһен ҡыҫырыҡлауын һәм шул арҡала юлдарҙа бик йыш авариялы хәл тыуҙырыуын яҡшы хәтерләйбеҙ. Өфө иҫке, ҡойолоп төшөп барған автобустар ҡалаһына әйләнә барған саҡтарҙы ла беләбеҙ, беҙ был дәүерҙең шаһиты булдыҡ. Йәмәғәт транспорты хужаларының пассажирҙарҙан ҡулаҡса ғына түләтеүе һәм ҡаҙнаға һалым түләүҙән ситләшеүе, криминаль схемалар менән файҙаланыуы тураһында әйтеп тораһы ла юҡ.

Реформа башланғаны бирле ябай пассажир өсөн иң ҙур үҙгәрештәрҙең береһе иҫке, һыуыҡ, төтөн еҫе менән тулған “ПАЗ”-иктарҙың яңы, заманса автобустар менән алышыныуы булды. Ә бына туҡталышта ҡайһы саҡ оҙаҡ ҡына транспорт көтөү – әле булһа ғәҙәти күренеш. Тимәк, барыһы ла эшләнде, тип әйтергә иртәрәк әле.

Был тармаҡта тағы ниндәй үҙгәрештәр көтөлә?

Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров Өфөнөң Октябрь районында шәхси эшҡыуар Фәнис Баты­ров­тың транспорт компанияһы майҙансығында булып, пассажир та­шыусының эше менән танышыуы, автобустарҙың яңыртылған паркын ҡарауы тураһында ҡыҫҡаса хә­бәр иткәйнек инде. 2001 йылдан алып пассажир ташыу эше менән шөғөлләнгән Фәнис Батыров әйте­үенсә, республика етәксеһенең баш­ланғысы менән ойошторолған транспорт реформаһына ярашлы компания 2021 йылда 45 яңы автобус һатып алған. Ошо арала тағы ла 18 машинаның килеүе көтөлә. Улар иҫкергән “ПАЗ”-дарҙы алыш­тырасаҡ. Яңы техника заманса хәүефһеҙлек талаптарына яуап бирә, автоном йылытыу һәм ЭРА-ГЛОНАСС системалары, ҡулаҡса­һыҙ иҫәпләшеү терминалы менән йыһазландырылған, “Башҡорт­остан транспорты” брендына ярашлы берҙәм стилдә биҙәлгән. “Ford Transit”, “МАЗ” автобустары был аҙнала эш башлай. Юл картаһына ярашлы, Фәнис Батыровтың компанияһы тағы ла 200 машинаны алыштырасаҡ. Компанияла 500 кеше эшләй, водителдәрҙең уртаса эш хаҡы айына 50-80 мең һум.

Компанияның диспетчер хеҙмәте иртәнге сәғәт биштән алып төнгө ун икегә тиклем эшләй. Водителдәр рейс алдынан мотлаҡ медицина тикшереүе үтә. Майҙансыҡта автооҫтахана, автойыуыу, уҡыу-күнекмә класы, хеҙмәткәрҙәр өсөн кафе бар.

“Батыровтың шәхси предприя­тиеһы – Өфөлә күптән эшләгән ҙур ташыусы. Транспорт реформаһы сиктәрендә беҙ яңы эш стандарттары булдырҙыҡ, уларҙы шәхси эшҡыуарҙар ҙа үтәргә тейеш, – тине Радий Хәбиров. – Кеше үҙенең компанияһын үҫтереүгә аҡса һала икән, уның беҙгә ышаныуын аңлайһың. Был бик мөһим”.

Башҡортостан Башлығы, төбәк­тең транспорт инфраструктураһы бер нисә йыл элек ауыр хәлдә ине, автобустар паркы масштаблы яңыртыуҙы талап итте, тип өҫтәне. Транспорт реформаһын тормошҡа ашырыу хәлде яҡшы яҡҡа үҙгәртте.

“Бөгөн Волга буйы федераль округындағы иң яңы автобус паркы беҙҙә. Машиналарҙың уртаса “йәше” – өс-дүрт йыл, – тип билдәләне Радий Хәбиров. – Халыҡ пассажир автобустарының хәрәкәте даими булмауына зарлана. Был мәсьәләне лә хәл итеү өҫтөндә эшләйәсәкбеҙ”.

Транспорт реформаһы Баш­ҡортостан Башлығы Радий Хәбиров­тың ошо вазифалағы иң тәүге башланғыстарының береһе булып тора. “Бында Техасмы әллә?” – киң билдәлелек алған ошо һүҙҙәрен ул 2018 йылдың 15 октябрендә әйткәйне.  Шул уҡ көндә республика Башлығы пассажирҙар ташыу баҙарының элеккесә булмаясағын белдерҙе.

Ә был саҡта хәл ярайһы уҡ ҡатмарлы ине. Өфөнөң транспорт баҙарында, мәҫәлән, шәхси ташыусылар өҫтөнлөк итте, улар иң ҙур һорау менән ҡулланған маршрут­тарҙы биләп алғайны. Улар файҙаланған иҫке “ПАЗ”-дарҙы күптән йөрөтөүҙән туҡтатыу талап ителә ине. Ҙур автобустарға ҡытлыҡ булды. Республика райондары халҡы хатта дауаханаға барыуҙың ҡыйынлашыуы тураһын­да зарланды – дәүләт транспорт хеҙмәтләндереүе туҡтатылған, ә шәхси автобустар үҙҙәре теләгәнсә генә йөрөй. Халыҡ күп йөрөгән һәм килемле маршруттарҙа шәхси ташыусылар дәүләт автобустарын ҡыҫырыҡлап сығарып бөтә яҙғайны, шул маҡсатта улар юлда көн дә хәүефле уҙыштар ойошторҙо. Юл-транспорт ваҡиғаһы була ҡалһа пассажирҙарға страховка хоҡуғы биргән билет бөтөнләй бирелмәй ине. Бының сәбәптәре асыҡ, әлбиттә: йылына 1,5 миллиард һум самаһы аҡса һалымдан йәшереп алып ҡалына ине.

“Транспорт реформаһы буйынса проекттар бығаса юҡ ине, тип әйтеп тә булмай. Һуңғыһы биш-алты йыл самаһы элек уйланылғайны, ләкин беҙ уны тикшергәндән һуң шуны асыҡ­ланыҡ – улар барыһы ла ниндәй ҙә булһа сәнәғәт холдингы мәнфәғәттәренә яуап биреү маҡса­тын ҡуйғайны, – ти республиканың транспорт һәм юл хужалығы министры Александр Булушев. – Әм­мә транспорт реформаһы бөтәһе­нең дә – ташыусыларҙың да, пасса­жирҙарҙың да мәнфә­ғәтенә яуап бирә алырлыҡ булырға тейеш”. 

Был баҙарҙы тулыһынса легалләштереү еңел түгел, әлбиттә, сөнки рәсми ташыусы рөхсәтһеҙ автобус йөрөтөүсенән һәр саҡ отола. Сәбәптәре асыҡ: “күләгәлә” эшләгән маршруттарҙың социаль йөкләмәһе юҡ – рәсми теркәлмәгән һәм “аҡ” эш хаҡы алмаған шоферҙар алдында ла, түләү хаҡы һәм хәрәкәт интервалы буйынса бер ниндәй гарантия ала алмаған пассажирҙар өсөн дә. Рөхсәтһеҙ эшләгәндәрҙең һалым органдары алдында финанс йөкләмәһе лә юҡ, ул яңы автобус һатып алыу менән дә ҡыҙыҡһынмай.

Был реформаға бағышланған әлеге кәңәшмәлә билдәләнеүенсә, матди-техник базаны нығытыу һәм йөрөгән өсөн түләүҙе “Алға” берҙәм картаһы аша легалләштереү буйынса маҡсаттарға ирешкәндән һуң сираттағы бурыс алдыбыҙға баҫты: автобустарҙың тейешле интервалды күҙәтеп, даими хәрәкәт итеүенә өлгәшеү.

Башҡортостандың Транспорт һәм юл хужалығы министрлығы мәғлүмәттәренә ҡарағанда, 2017 йылда республиканың пассажирҙар ташыу өлкәһендә 2410 автобус (340 ҙур класлы, 1,3 мең бәләкәй класлы һәм 770 ПАЗ автобустары) эшләһә, 2022 йыл башына был баҙарҙа 1050 автобус (шуның 414-е “Башав­тотранс” дәүләт ташыусыһыныҡы, 636-һы – пассажирҙар ташырға рөхсәте булған шәхси автобустар) хәрәкәт итә башланы. 2017 йылда автобустар 282 миллион кешене ташыһа, 2021 йылда пассажирҙар һаны 223,1 миллион кеше тәшкил итте. Автопарктың һәм пассажирҙар ағымының кәмеүе пандемия сикләүҙәре менән генә түгел, ә рөхсәтһеҙ ташыу баҙарын бөтөрөү менән дә аңлатыла.

Манзаф НИЗАКАЕВ, Башҡортостандың Транспорт дирекцияһы етәксеһе:

– Беҙҙең республикала тиҙҙән интеллектуаль транспорт системаһы (ИТС) индерелә башлаясаҡ. Был эш “Хәүефһеҙ һәм сифатлы автомобиль юлдары” милли проектына ярашлы башҡарыла. Ағымдағы йылда ошо бурысты үтәйәсәк подрядсы һайлап алыуҙы планлаш­тырабыҙ.

Төбәктә ИТС-ты индереү 2022 – 2024 йылдарға иҫәп­ләнгән. Был сараны тормошҡа ашы­рыуға 1,1 миллиард һум йүнәл­теләсәк. Шуның 850 миллион һумы – федераль ҡаҙнанан. Быйыл ғына ла проектты тор­мошҡа ашырыуға федераль һәм республика ҡаҙналарынан 409 миллион һум бүленәсәк. Баш­ҡорт­останда ИТС проекты буйынса эш Өфө агло­мера­ция­һында башланасаҡ. Шулай уҡ Стәрлетамаҡ агломе­рация­һында ла ошо системаны инде­реү федераль кимәлдә яҡлау тапты.

Рәшит КӘЛИМУЛЛИН.