Диагнозды алдан асыҡлау өсөн

Тиҙҙән, 2 апрелдә, Бөтә донъя аутизм проблемаһы тураһындағы мәғлүмәттәрҙе таратыу көнө билдәләнә. Рәсми мәғлүмәттәргә ҡарағанда, һаулыҡ мөмкинлектәре сикләнгән балалар араһында аутизм һәм менталь тайпылыш менән интеккәндәр һаны байтаҡ. Был хәлде йыш ҡына иртә һәм сифатлы диагностикалау өсөн мөмкинлектәрҙең артыуы менән дә бәйләйҙәр.

Ата-әсәләргә һәм ғаиләләге башҡа ағзаларға был диагнозды йәки уның булыу ихтималлығы тураһындағы мәғлүмәтте ҡабул итеүе ауыр, ҡәҙимге барған тормошто дауам итеү өсөн ярҙам талап ителә. Әгәр баланың үҫешендә үҙенсәлектәр бар икән, белгестәрҙең фекерен үҙ ваҡытында ишетеү мөһим. Бынан тыш, аутистик спектрҙың тайпылыштары тураһындағы клиник рекомендацияларҙа күрһәтелгән скрининг тестарҙы, мәҫәлән, “M-CHAT R/F” тип аталғанын, үҙаллы үтергә мөмкин. Бының өсөн баланың торошо тураһындағы бер нисә һорауға яуап бирергә кәрәк. Уларҙың һөҙөмтәләре буйынса диагноз ҡуйылмаһа ла, бәләкәстең был сир менән ауырыуы ихтималлығы күренеүе мөмкин. Тест үтеүгә һылтанма: https://solnechnymir.ru//diagnostics/mchat/).

Белгестәрҙең һүҙҙәренә ҡарағанда, бындай осраҡтарҙа көтөргә ярамай, сөнки бәләкәстәр менән ваҡытында башланған күнекмәләр ҡатмарлы хәлдәрҙе кәметергә, реабилитациялау мөмкинлектәрен арттырырға, ҡайһы ваҡытта хатта диагнозды алып ташларға булышлыҡ итә. Рәсәй Президенты ҡарамағындағы Бала хоҡуҡтары буйынса тулы хоҡуҡлы вәкил институты аутизм һәм менталь тайпылыш менән интеккән балалар һәм уларҙы тәрбиәләгән ғаиләләргә айырыуса иғтибар бүлә. “Тотош ғүмер буйы ярҙам итеү” стратегик программаһына ярашлы, Рәсәйҙә аутизм һәм башҡа менталь тайпылыштар менән интеккән кешеләргә тотош ғүмерҙәре буйы ярҙам итеүҙең уникаль системаһы булдырылған. Ул һаулыҡ мөмкинлектәре үҙенсәлеклеләрҙең тормошоноң һәр этабында ҡаршылыҡтарҙы түгел, киреһенсә, мотлаҡ ярҙамды күреүенән тора. Балалар баҡсаһынан һәм мәктәптән колледжға, предприятиеға тиклем һәр ишектең уларға асыҡ булыуы өсөн атҡарыла. Бының өсөн дәүләт кимәлендә  уларҙың ихтыяжына ҡулайлаштырылған мөхит булдырыла, белгестәр һәм ата-әсәләр уҡытыла.

“Программаға ярашлы, биш меңдән ашыу ата-әсә һәм ата-әсә берҙәмлектәре ағзаһы, 2800 белгес аутизм һәм башҡа менталь тайпылыштар менән интеккән балалар менән мөғәмәлә итеү буйынса курстарҙа уҡыны. Беҙҙең тарафтан Рәсәйҙең Хеҙмәт һәм социаль яҡлау министрлығы булышлығында аутизм һәм башҡа менталь тайпылыштар менән интеккән балаларға, йәштәргә ведомство-ара туҡтауһыҙ ярҙам итеү буйынса программа эшләнде”, – тип белдерҙе балалар омбудсмены Мария Львова-Белова.

Программаны булдырғанда Волга буйы федераль округы төбәктәре, Ханты-Манси автономиялы округы (Югра), Рәсәйҙең иң яҡшы дәүләт һәм йәмәғәт ойошмалары төбәккә иҫәпкә алынды. Һөҙөмтәлә Ханты-Манси автономиялы округы (Югра), Кемеров һәм Түбәнге Новгород өлкәләренең пилот проекттары нигеҙендә программа барлыҡҡа килгән. Мурманск, Һарытау һәм Ростов өлкәләрендә уны булдырыу буйынса эш дауам итә. Аутизм менән сирләгән балаларҙың һәм өлкәндәрҙең уҡыуында, көнкүрешендә, эшендә һәм ялында күҙгә күренгән ыңғай үҙгәрештәр был ғәмәлдәрҙең һөҙөмтәһе булырға тейеш. Һөҙөмтәлә был үҙгәрештәрҙе анализлау программаны Рәсәйҙең башҡа төбәктәрендә лә таратыу мөмкинлеген бирәсәк. Әйткәндәй, ата-әсәләр, белгестәр өсөн методик материалдарҙы һәм әҙәбиәтте социаль селтәрҙәге сәхифәлә “Менталь сәләмәтлек. “Тотош ғүмер буйы ярҙам итеү” йүнәлеше буйынса файҙалы мәғлүмәттәрҙе табырға була.

 (https://t.me/mental_health_soprovozdenie).

Шулай уҡ Рәсәй Президенты ҡарамағындағы Бала хоҡуҡтары буйынса тулы хоҡуҡлы вәкил булышлығында брошюралар, һаулыҡ һаҡлау ойошмаларында таратыу өсөн листовкалар әҙерләнгән. Уларҙа баланың төрлө осорҙағы үҫеше буйынса нормалдар тураһында яҙылған. Был ата-әсәләргә баланы теге йәки был тайпылышты күреү һәм уның төрлө йәһәттән үҫеше өсөн ярҙамды мөмкин тиклем иртәрәк күрергә булышлыҡ итәсәк. Әйткәндәй, Рәсәй Президенты ҡарамағындағы Бала хоҡуҡтары буйынса тулы хоҡуҡлы вәкилдең “Тотош ғүмер буйы ярҙам итеү” стратегик программаһының “Менталь сәләмәтлек” йүнәлешенең рәсми почтаһы буйынса ярҙам һәм мәғлүмәт һорай алаһығыҙ: mh-project@oprf.ru

Ҡурҡмағыҙ, паникаға бирелмәгеҙ, әммә уяу булығыҙ, белем туплағыҙ

Хәҙер “аутизм”  һүҙен ишеткәндә аптырап ҡалғандар заманы түгел. Үткән быуат аҙағынан был сирҙең асыҡланыуы осраҡтары уртаса 16 тапҡырға артҡан! Бөгөн уртаса һәр 100-сө бала был проблема менән осраша, уларға уның ата-әсәһен, өләсәй-олатайын, туғандарын, ғаилә дуҫтарын, эштәге хеҙмәттәштәренә ҡушһаң, һәр береһенең тирә-йүнендә тиерлек ошонда осраҡтың барлығы асыҡлана. Диагноздарҙың артыуы һәм аутистик спектр тайпылышы сирҙәрен дауалау өсөн медикаменттарҙың юҡлығы һөҙөмтәһендә “XXI быуат чумаһы” тип аталды. Әммә һығымталар яһарға ашыҡмағыҙ. Беренсенән, был сир йоғошло түгел. Икенсенән, иртә башланған реабилитациялау балалар үҫешенең 60 процентын тулыһынса йәки өлөшләтә реабилитациялау мөмкинлеген бирә. Иң мөһиме: ваҡытында уяу булырға, паникаға бирелмәҫкә һәм мотлаҡ сараларҙы күрергә кәрәк. Әммә сабый донъяға имен-һау килгән осраҡта ла уның үҫешенә етди ҡарағыҙ, әгәр тайпылыштар бар икән – ыңғай белгестәргә мөрәжәғәт итегеҙ. Ҡайһы бер педиатрҙарҙың: “Һуңғараҡ барыһы ла яҡшы булыр”, – тигән һүҙҙәренә тыныс күңел менән ҡарамағыҙ. Бәлки, яйланыр ҙа, әммә юҡ икән – ҡиммәте баһалап бөткөһөҙ ваҡытты юғалтасаҡһығыҙ. Икенсе, өсөнсө, кәрәк икән унынсы фекерҙе эҙләгеҙ!

Нимәләр һағайтырға тейеш?

Сабый донъяға килгәндән һуң өс-дүрт ай үткәс, ата-әсәләр уның эргә-тирәһендәге кешеләргә һәм тауышҡа тәьҫир итәме-юҡмы икәнлегенә, ә ете айҙан һуң тирә-яҡ мөхит менән ҡыҙыҡһынамы-юҡмы, хистәре бармы әллә юҡмы икәнлегенә  иғтибар итергә тейеш.

Ата-әсәләр, Рәсәй Президенты ҡарамағындағы Бала хоҡуҡтары буйынса тулы хоҡуҡлы вәкиле Мария Львова-Белованың “Тотош ғүмер буйы ярҙам итеү” стратегик программаһына ярашлы, пилот төбәктәрҙең бала табыу йорттарында һәм балалар поликлиникаларында таратылған брошюраларҙағы, листовкаларҙағы мәғлүмәттәргә иғтибар итһен ине. Рәсәйҙә дәүләт кимәлендә аутизм һәм менталь тайпылыш менән интеккәндәрҙе иртә асыҡлау, уларға иртә ярҙам итеү мәсьәләһе ҡуйылған. Һаулыҡ мөмкинлектәре сикләнгән кешеләргә ярҙам итеү системаһын артабан да төҙөү дауам итә.

Фото: БР Һаулыҡ һаҡлау министрлығы.