Үҙ асылдарына тоғролар

Башҡортостан халҡы республикабыҙ автономияһына 100 йыл тулыуҙы байрам иткән көндәрҙә Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы делегацияһы Һамарға юлланды. Рәсәйҙең иң ҙур ҡалаларының береһендә Башҡортостан Республикаһына һәм Өфөлә быйыл буласаҡ V Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайына арналған тантаналы сара уҙҙы. Башҡортостан вәкилдәре Һамар башҡорттарының көнитмеше менән яҡындан танышты, мил­ләттәштәребеҙҙе борсоған проблемаларҙы хәл итеү юлдарын барланы.

Тығыҙ бәйләнеш ҙур әһәмиәткә эйә

Ҡаланың “Заря” мәҙәниәт һара­йында үткәрелгән конференцияны Һамар өлкәһе башҡорттары ҡорол­тайы Башҡарма комитеты рәйесе Сафиулла Вилданов асты. Форумда төбәктең төрлө райондарынан кил­гән делегаттар, мәғариф һәм мәҙә­ниәт хеҙмәткәрҙәре ҡатнашты.

Делегация етәксеһе – Башҡорт­остандың мәғариф министры урын­баҫары Әлфиә Ғәлиева, милләт­тәштәребеҙҙе байрам менән ҡотлап, Башҡортостан Республикаһы Баш­лығы вазифаһын ваҡытлыса баш­ҡарыусы Р.Ф. Хәбировтың тәбрикләү хатын уҡып ишеттерҙе. “Башҡорт­ос­тандың 100 йыллығына һәм V Бөтә донъя башҡорттары ҡоролта­йына арналған форумда ҡатнашыу­сыларҙы ихлас тәбрикләйем! Әле ярты миллиондан ашыу ватанда­шыбыҙ йәнтөйәгенән ситтә йәшәй. Көндәлек хеҙмәтегеҙ менән һеҙ ил­дең сәскә атыуына тос өлөш индерә­һегеҙ. Атай-олатайҙар иҫтәлеген ҡәҙерләп һаҡлауығыҙ, балаларҙы туған телгә, тарихҡа һәм мәҙәниәткә һөйөү рухында тәрбиәләүегеҙ, та­мыр­ҙарығыҙ менән тығыҙ бәйләнеш тойоп йәшәүегеҙ ҙур әһәмиәткә эйә. Беҙ, Башҡортостанда йәшәүселәр, һеҙҙең менән ғорурланабыҙ, һәр саҡ һеҙгә ярҙам ҡулы һуҙасаҡбыҙ”, — тиелә унда.

Әлфиә Закир ҡыҙы билдәләүенсә, 2017/18 уҡыу йылында Һамар өлкә­һенең Оло Чернигов районы Ырғыҙ төп дөйөм белем биреү мәктәбендә башҡорт телен туған тел булараҡ ун уҡыусы өйрәнгән, ошо уҡ ауыл­дың балалар баҡсаһында 14 бала өсөн башҡорт телен өйрәнеү буйын­са төркөм төҙөлгән. Ҡыҙғанысҡа ҡар­шы, 2018/19 уҡыу йылында башҡорт телендә уҡытыу алып барылмай.

“Республикала һәр йәй Башҡорт­остан тарихын һәм мәҙәниәтен өйрә­неү буйынса профилле смена эш­ләй, унда Рәсәй төбәктәренең баш­ҡорт мәктәптәренән һәләтле уҡыусы­лар ял итә, әммә 2014 йылдан Һамар өлкәһенән балалар кил­гәне юҡ, – тине Әлфиә Закир ҡыҙы. – “Баш­ҡорт теле һәм әҙәбиә­те йыл уҡы­тыусыһы” төбәк-ара конкурсында, башҡорт теле һәм әҙәбиәте буйынса олим­пиа­даларҙа ла шулай уҡ һуңғы йылдарҙа ҡатнашыусылар булманы. Баш­ҡорт­остан Хөкүмәтенең “Баш­ҡортостан Республикаһының дәүләт һәм Баш­ҡортостан халыҡтары тел­дәрен һаҡлау, үҫтереү” дәүләт про­грам­маһына ярашлы, милләт­тәштә­ребеҙ күпләп йәшәгән Рәсәй субъект­тарының мәғариф ойошмаларын башҡорт телен өйрәнеү буйынса әсбаптар, методик ҡуллан­малар менән тәьмин итеүҙе финанслау ҡаралған. Һамарҙарҙан башҡорт теле һәм әҙәбиәте буйынса китап­тарға ғаризалар көтәбеҙ”.

Конференцияла ҡотлау һүҙе ме­нән Һамар өлкәһе хакимиәтенең йә­мәғәтселек фекерен өйрәнеү мониторингы департаментының милли һәм конфессиональ сәйәсәт ида­ралығы етәксеһе Надежда Осипова сығыш яһаны.

– Һамар башҡорттары үҙ та­мыр­ҙарын һаҡлап ҡалыу, тарихи-мәҙәни мираҫтарын киләсәк быуынға тапшырыу өсөн ҙур көс һала. Бында бөгөн дә милли йолаларға бәйле байрамдар даими ойошторола. Йыйын, Ҡарға туйҙары — урындағы ха­лыҡ яратып ҡабул иткән сара­лар­ҙан. “Ырғыҙ” гәзите, “Беҙ – баш­ҡорт­тар” альманахы сыға. Башҡорт халҡының үҙ асылын юғалтмай йә­шәүе һоҡланыу тойғоһо уята, – тине Надежда Петровна. Ул шулай уҡ Һамар өлкәһе губернаторы Дмитрий Азаровтың ҡотлау хатын уҡып ишет­терҙе. “Һамар ерендә быуаттар да­уа­мында төрлө халыҡ вәкилдәре үҙ-ара аңлашып, татыу йәшәй. Был байрам айырыуса әһәмиәткә эйә, сөнки беҙҙең төбәк – башҡорттарҙың элек-электән йәйләгән ерҙәре. Баш­ҡорт халҡының талантлы һәм эшһө­йәр вәкилдәренә Һамар өлкәһе үҫешенә тос өлөш индереүҙәре, башҡа халыҡтар менән дуҫ, татыу йәшәүҙәре өсөн рәхмәт белдерәм”, – төбәк етәксеһенең ихлас мөрә­жәғәте сараға мәртәбә өҫтәне. Дмитрий Иванович шулай уҡ тап башҡорт халҡының, тәүге милли автономия булдырып, Рәсәй федератив ҡоро­лошона нигеҙ һалыуҙарын билдәләгән.

Һамарҙар тәҡдим индерә

Артабан һүҙҙе Ҡоролтай аппара­тының Төбәктәге милләттәштәр менән эшләү бүлеге етәксеһе Алһыу Сирғәлина алды. Ул V Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайына әҙерлек менән таныштырҙы. Алһыу Рамазан ҡыҙы шулай уҡ лайыҡлыларға Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы Башҡарма комитетының Маҡтау ҡағыҙҙарын тапшырҙы. Ойошманың юғары наградаһы – “Ал да нур сәс халҡыңа!” миҙалдары менән баш­ҡорт йолаларын, мәҙәниәтен һәм телен һаҡлауға индергән өлөштәре өсөн Миңниса Хазырова менән Вәсилә Ғарипова лайыҡ булды.

Ҡоролтайҙың Башҡарма комитеты ағзаһы, тарихсы Азат Ярмуллин үҙ сығышында Һамар башҡорт­та­рының Башҡортостан дәүләт­селеген булдырыуҙа һәм уның артабанғы үҫешендә мөһим урын алып тороуын билдәләне. Азат Шакирйән улы Һамар губернаһы Пугачев өйәҙенең Имел улысы (хәҙерге Һамар өлкә­һенең Оло Чернигов районы) Хәсән ауылында тыуған Харис Йомағол улы Йома­ғоловтың милли хәрәкәттә­ге роле тураһында бәйән итте. Үке­нескә ҡаршы, Башҡорт­ос­тан авто­но­мияһы аяҡҡа баҫҡан иң ауыр, яуап­лы осорҙа республика өсөн ҙур эштәр башҡарған арҙаҡлы шәхестең исеме әле булһа лайыҡлы баһа­лан­маған, тине ул һәм респуб­ли­каның 100 йыл­лығы айҡанлы Һамар баш­ҡорт­тарына яҡташта­рының исемен мәң­геләштереү буйынса Баш­ҡорт­остан Хөкүмәтенә мөрәжәғәт итеү буйынса тәҡдим индерҙе.

– Туған телде һаҡлау мәсьәләһе лә ҡырҡыу тора, – тип дауам итте һүҙен А. Ярмуллин. – Шуға күрә лә был йүнәлештә бик әүҙем эш алып барырға кәрәк. Әүҙем йәштәрҙе туп­лап, Өфөгә даими мәҙәни турҙар ойош­тороу шарт. Һамар йәштәре Өфөгә килеп, тиҫтерҙәре менән танышып, аралашып, театр-музейҙар­ҙа булып ҡайтһа, ҡайһылай яҡшы булыр ине!

Билдәле тарихсы шулай уҡ Һа­мар башҡорттары ҡоролтайы янында Һамар башҡорт йәштәре берлеге булдырыу, Х. Йомағоловтың мәҡәлә­ләрен, документтарын туплап, йы­йын­тыҡ сығарыу, Һамар өлкәһендә йыл һайын Һәҙиә Дәүләтшина исемендәге башҡорт мәҙәниәте һәм әҙәбиәте көндәрен үткәреү кеүек эшлекле тәҡдимдәр индерҙе.

Һамар өлкәһе башҡорттары ҡоролтайы рәйесе Сафиулла Вилданов урындағы башҡорт ҡоролтайы эшмәкәрлегенә йомғаҡ яһаны, бөгөнгөһө хаҡында һөйләне, эшлекле тәҡдимдәрен еткерҙе. Сафиулла Наил улы әйтеүенсә, ике тиҫтәгә яҡын йыл эсендә ойошма Баш­ҡортостан Республикаһы менән ныҡлы бәй­ләнеш булдырған. Һамар өлкәһендә тыуып үҫкән билдәле шәхестәргә арналған конференциялар һәм осрашыуҙар, милли-мәҙәни мираҫты һаҡлау һәм үҫтереү маҡса­тында йыйындар, “Ҡарға туйы”, шәжәрә байрамдары, һабантуйҙар даими уҙға­рыла. 2015 йылдан ватандаштарыбыҙ “Юлдаш” каналын тыңлап кинәнә. Өлкә ҡоролтайы етәксеһе туған телде уҡытыуға бәй­ле проблемаларға ла туҡталды, ойошма эшенә йәштәрҙе йәлеп итеүҙе маҡсат итеп ҡуйыуҙары хаҡында әйтте.

Сафиулла Вилданов фекерҙәш­тәре менән милли йолаларҙы тергеҙеү, ғөрөф-ғәҙәттәрҙе һаҡлап ҡалыу маҡсатында ҙур эштәр менән мәшғүл. Билдәле, һәр сара сығым талап итә. Ватандаштарыбыҙҙың рухи ихтыяжын ҡәнәғәтләндерер бай­рамдарҙы үткәреүҙә уға үҙе кеүек үк аҫыл ир-егеттәр – билдәле эш­ҡыуарҙар Ғәбделбәр Сауғанов, Миңғәзим Мәмбәтов һәм Ғәбделхәй Усманов тос ярҙам күрһәтә.

Һамар ҡалаһы башҡорттары ҡоролтайының башҡарма комитеты рәйесе Камила Сизякова юбилей саралары алдынан башҡарылған эштәрҙе барланы. Камила Шиһабет­дин ҡыҙы Һамар ҡала округы баш­лығы Е.В. Лапушкинаға бик рәхмәтле – урындағы хакимиәт менән тығыҙ хеҙмәттәшлек урынлаштырылған.

Әҙерлек дауам итә

– Йыйындар үткәреүҙә, “Ҡарға туйы” байрамын ойоштороуҙа ҙур ярҙам күрһәтелә. Мәҫәлән, субсидия иҫәбенә “Ләйсән” бейеү коллективы өсөн костюмдар, бер нисә йыл элек гәзит сығарыу өсөн техника – компьютер, принтер, кәрәкле программалар алдыҡ.

Ғөмүмән, ҡала хакимиәте тарафынан күрһәтелгән ярҙам, ысынлап та, шаҡтай – быйылғы сараны уҙ­ғарыу өсөн “Заря” мәҙәниәт һарайы бушлай бирелгән, ә бит аренда хаҡы 30-35 мең һум булыр ине!

“Шәжәрә” Башҡортостандың тарихи мираҫын өйрәнеү үҙәге ғилми хеҙмәткәре, социология фәндәре кан­дидаты Илгиз Солтанморатов, “Башҡорт ырыуҙары тарихы” серия­һынан “Бөрйәндәр” йыйынтығы ме­нән таныштырып, унда Һамар баш­ҡорт­тарының рухи, тарихи, мәҙәни, имани байлығы хаҡында мәғлүмәт табырға мөмкин булыуы хаҡында әйтте.

Конференцияла резолюция ҡа­бул ителде, V Бөтә донъя баш­ҡорт­тары ҡоролтайына делегаттар һай­ланды.

Резолюцияға ярашлы, Харис Йомағоловтың иҫтәлеген мәңге­ләш­тереү эштәре, “Милли ауыл” мәҙәни комплексындағы башҡорт мәҙә­ниәте, көнкүреше һәм этногра­фияһына арналған Йорт-музейҙы милли атрибутика, экспонаттар менән тулыландырыу, Башҡортос­тан дәүләт театр­ҙарының гастрол­дәрен ойоштороу, Һамар өлкә китап­ханаһын башҡорт телендәге фәнни-популяр һәм тарихи әҙәбиәт менән тулыландырыу, милли музыка ҡо­рал­дарында уйнау, халыҡ бейеү­ҙәре һәм һынлы сәнғәткә өйрәтеү буйынса оҫталыҡ дәрестәре ойоштороу, өлкәнең башҡорттар йәшәгән урындарындағы мәктәптәрҙә баш­ҡорт телен өйрәнеүҙе ҡайтанан тер­ге­ҙеү һәм үҫтереү планын әҙерләү кеүек саралар планы теркәлде.

Рәсми өлөштән һуң сара фойела дауам итте. Алыҫ ерҙе яҡын итеп килгән ҡунаҡтар, өлкәнең төрлө ауылдарынан йыйылған милләт­тәш­тәребеҙ бауырһаҡ, ҡоймаҡ кеүек тәмлекәстәр ҡушып сәй эсте, “Ҡарға туйы” байрамында ҡатнашты. Оҙон ҡыш үтеп китеүгә, матур яҙ етеүгә, йылы яҡтан ҡоштар ҡайтыуына, тәби­ғәт уяныуына һөйөнөп уҙғарыл­ған сара бында ун биш йылға яҡын үткәрелә. Халыҡ йолаларына, йыр-бейеүгә бай был байрамда олоһо ла, кесеһе лә ҙур теләк менән ҡатнашты. Әйткәндәй, уны ойоштороу өсөн ҡала хакимиәте йылдың-йылы аҡса бүлә.

Гүзәл заттарҙы иһә бигерәк тә мил­ли биҙәүестәр эшләү оҫтаһы Сәр­үәр Аслаеваның күргәҙмәһе ҡы­ҙыҡтырҙы. Уның ижад емештәрен ҙур теләк менән үҙҙәре өсөн генә тү­гел, яҡындарына бүләк итеп тә һа­тып алды байрамда ҡатна­шыусылар.

Йөкмәткеле һәм эшлекле осрашыу матур концерт программаһы менән тамамланды. Һамар ҡала­һы­ның “Ләйсән” башҡорт халыҡ ансамбле ойошторолоуға 15 йыл тулыуға арналған сағыу тамаша һәр кемдең күңелен әсир итте. Ғөмүмән, бында бер генә сара ла “Ләйсән” ансамбленән башҡа үтмәй. Етәк­селәре Рәүҙә Шәймәрҙанова ҡуйған һәр бейеүҙе балалар бар күңел­дәрен һалып, ҙур оҫталыҡ менән баш­ҡара. Өлкә кимәлендә уҙғарыл­ған конкурстарҙа ансамбль һәр ваҡыт еңеүсе дипломдарына лайыҡ була. Уҙған йыл республикабыҙҙа даими уҙғарылған “Байыҡ” балалар бәйгеһендә һайлап алыу турын уңыш­лы үтеп, гала-концертта ҡат­нашҡан һәм лауреат дипломына лайыҡ булған йәш бейеүселәр.

“Арғымаҡ” этно-рок төркөмөнөң сығышы һамарҙар өсөн ҙур бүләк булды. Ҡабатланмаҫ башҡорт йыр­ҙарын халыҡсан да, яңы стилдә лә берҙәй оҫталыҡ менән тамашасы­лар­ға тапшырған йәштәр өсөн сиктәр юҡ тиерлек – яңы ғына Сәғүд Ғәрәбстанында “Күсмә халыҡтар донъяһы” халыҡ-ара этнофести­ва­лендә Гран-при яулаған артистарҙың сығышын тамашасылар алҡыштарға күмде. Рухлы, дәртле, иманлы егеттәр һәр кемдең күңелендә дөр­ләп яныр усаҡ ҡабыҙҙы, милли моңға һыуһаған милләттәш­тәре­беҙҙең танһыҡтарын ҡандырҙы.

Үҙ асылдарына тоғролоҡ һаҡлап, изге маҡсаттар менән йәшәй Һамар башҡорттары. Яҡын киләсәктә баш­ҡорт телен уҡытыуға бәйле мәсьә­лә­ләр хәл ителер, йәш быуын әсә теленән, милли йыр-моңдан айы­рыл­маҫ, урындағы Ҡоролтай эшмә­кәрлегенә әүҙем ҡушылыр, тигән өмөттәбеҙ.

(Сара хаҡында тулыраҡ “Ватандаш” журналының 4-се һанында уҡырға мөмкин буласаҡ.

Фотолар тупланмаһы –

https://vatandash.rbsmi.ru сайтында)