Мин уйнармын, һин йырларһың

Берәү йомшаҡ ҡына итеп сикәһен һуҡҡылай Рәм­зилдең. Подъем ваҡы­ты килеп тә еткәнме? Әгәр ҙә команда бирелеүен ишетмәй ҡалһа, старшинаның сираттан тыш наряд сәпәрен көт тә тор: йә көн буйы бәҙрәф таҙартаһың, йә ҡат-ҡат иҙән йыуаһың. Хәйер... хәйер, палаткала ниндәй иҙән ти ул... Бармаҡтар яңынан яңағына тейеп-тейеп ала. Туҡта!.. Әллә боевиктар ҡулына эләктеме ул?..

Күҙҙәрен асыу менән, Рәмзил үҙенә төбәлеп эйелгән һаҡаллы кешене шәйләне. Йәшен тиҙлеге менән бер уй ярып үтте: боевиктар тыр­нағына ҡапҡан!.. Ул, ҡурҡышынан, ҡапыл һикереп тормаҡсы, автоматын эләктер­мәксе. Былай ғына бирелмәҫкә, һалдат антына тоғро ҡалырға!..

Үҙе лә һиҙмәҫтән, уң ҡулына таянып, кәү­ҙәһен күтәрҙе. Күтәрҙе лә, ҡорошоп, яңынан ҡаҡ салҡан ауҙы. Кемдер беләген һындыр­ғансы күҫәк менән һуҡтымы ни, һөйәктәре ярыл­ды, ҡаты ауыртыуҙан ҡысҡырып ебәрҙе хатта.

– Ҡурҡма, һалдат, тыныс бул! – тине һа­ҡаллы кеше, бер ҙә яуызлыҡ билдәһе күрһәт­мәй.

– Бына табип үҙе килде, – тип өҫтәне ҡа­тын тауышы.

Бер аҙ баҫыла төшкәс, һалдат сытырлатып йомған күҙҙәрен асты. Уның алдында һаҡал­лынан башҡа теге ике ҡатын, Айсет баҫып тора.

Юныс, баҫҡысты шығырлата-шығырлата, өҫкә күтәрелде. Бер нисә минуттан ишек ул­тырғыстар өҫтөнә һалынғайны инде. Ымлап, бөтәһе лә әҙер тигәнде аңлатты һаҡал­тай. Ул ике ҡатын ярҙа­мында Рәмзилде аяғөҫ­тө баҫ­тырҙы. Ҡайсы менән өҫ кейемен бөтөн­ләй тураҡлап төшөрҙө.

Табип Рәмзилдең беләген ҡулбашына бер теге яҡҡа, бер был яҡҡа һелкетеп ҡараны. Йә, Хоҙай, ниндәй ҡарарға килер икән? Ҡулын бөтөнләй киҫеп ташларға кәрәк тимәһә генә ярар ине.

Һаҡалтай тын да алмай ҡур­ҡып ҡатҡан ҡатындарға ҡараны, ниһайәт.

– Ҡулбаш быуынына зыян килмәгән, – тине, ҡыуанғандай.

Ҡатындар иркен һуланы.

Улар Рәмзилде ҡаҡ салҡан ишек өҫтөнә ятҡырҙы. Ятҡырҙы­лар ҙа үҙҙәре уҡынырға ултырҙы. Хоҙайҙан мәрхәмәтлек теләүҙәре булыр был.

Уҡынып алғас, табип йылы һыу менән ҡулын йыуҙы, ауыҙ-бит тирәһен аҡ сепрәк ҡаплап бәй­ләтте. Дарыуҙарын, баш­ҡа кә­рәк-яраҡтарын таҙа һөлгөгә теҙҙе.

– Хәҙергә укол яһап торабыҙ, унан яраһын таҙартырбыҙ, йә, бисмиллаһир-рәхман-ррәхим!

Ҡатындар өлтөрәп булышты. Хатта бик етди төҫ алып, Айсет тә йылымыс һыуын әҙер генә тота.

– Хәҙергә булды шикелле, һөйәк онтаҡта­рын сүпләп бөттөм, – тип йөҙөндәге япмаһын һы­пырып төшөрҙө Юныс. – Артабан нисеклеген күрһәтер, әйтергә иртә әле. Өҫкө яҡҡа зарарлы ҡан эләгә күрмә­һен, яраланыуына хәтһеҙ ваҡыт үткән бит.

...Төрлө фекерләүҙәргә бирелеп, оҙаҡ ятты Рәмзил. Хәйер, һыҙланғас, керпеккә ниндәй йоҡо ҡунһын инде.

Уның хәлен белергә ара-тирә төшкән хужа­бикә ғәжәпһенә:

– Һаман йоҡламайһыңмы ни, балаҡай. Се­рем итергә тырыш, йоҡо үҙе яҡшы дауа ул.

Таблетка эсереп, өҫтөндәге япмаһын ҡа­раштырып, яңынан үҙ бүлмәһенә күтәрелә апай. Ул китеү менән уй-хыялдар бәлле­үенә сума Рәмзил.

Был юлы тыуған ауылы хәтер йомғаҡта­рын һүтте. Тыуған ауыл!.. Рәмзил уны бер сәғәткә лә иҫенән сығараһы түгел. Матур-матур йортта­ры, урамдары, ярҙарында киң тарбаҡлы өйәң­келәр теҙелгән йылғаһы, эсер һыуы, ризыҡ би­рер баҫыуҙары, йоҡара барһа ла, урманы, күккә олғашмаһа ла, тауы, иң мөһиме, бер-береһен үҙ күреп, аһ итеп торған кешеләре бар. Шунда Рәмзил аяҡ баҫты, тар һуҡмаҡтан киң донъяға юл асҡан мәктәбендә уҡыны. Шун­да – ауылға терәлеп ятҡан Сауҡа тауҙа тәүге мөхәббәтенең саф сәскәһе ҡапыл бөрө асты.

Мәктәп йылдары, бер тиҫтә ара менән иҫәп­ләнһә лә, күҙ асып йомған саҡлы ғына хәҙер. Үтте лә китте бер-бер артлы, һағынып һөйләрлек иҫтәлектәре генә ҡалды. Иҫтәлектәре ҡал­ды, тәүге мөхәббәтен уятты.

Унынсы синыфта уҡыған са­ғында булды ул. Юҡ, уға тиклем үк Рәмзилә менән Рәмзилдә бер-береһенә ҡарата яҡынлыҡ ялҡы­ны ҡабынғайны инде. Өндәшмәй генә, күҙ-ҡараш менән генә, Рәм­зил гармун уйнағанда, Рәмзи­лә йырлап ебәргәндә. Исемдәренең оҡшаш­лығы түгел, күңелдәренең моңланыуы яҡын­лаштырҙы уларҙы.

Рәмзил мәктәптә иң өҙҙөрөп уйнаған гар­мунсыларҙың береһе ине. Алма ағасынан йыраҡ төш­мәй, тигәндәй, атаһының һәләте күскәндер, күрәһең. Атаһы ла музыкант уның: баянда, ҡурайҙа уйнаусыларҙан яҡын-тирәлә тиңләшеүсе тапмаҫһың. Ни тиһәң дә, Өфөлә сәнғәт училищеһында уҡып ҡайтҡан кеше бит!

Фәнзил улына ла өйрәтте гармунда уйнар­ға. Отҡор булып сыҡты улы, ихлас йәбеште, көндән-көн оҫталығы арта барҙы. Үҫә төшкәс, мәктәптең концертта­рында ҡатнаша башланы. Бейет­һенме ел уйнатып, йырлатһынмы йөрәк елкетеп, бөтәһе лә ҡулынан килә Рәмзилдең. Баянда уйнарға өйрәнеп алғас, көйҙәрҙе ифрат моңло килтереп сығара.

Гармунсыға иғтибар ҙа ҙур, ихтирам да. Юғарыраҡ кластарҙа уҡығанда, концерт ме­нән күрше ауылдарға ла йөрөштөрөп ҡайталар. Бына шунда иң уртала – Рәмзил. Кон­церттан һуң уға илтифатлы ғына килеп өндә­шәләр:

– Бер аҙ йәштәрҙе лә бейетеп ҡайт инде, күптән бындай гармунсының килгәне юҡ.

Ялындырмай егет, сылтыр-сылтыр һыу ағышына оҡшатып, көмөш телдәргә баҫып ебәрә. Моң урғылып таралыуы менән, осоноп, ҡыҙҙар-егеттәр төшөп тә китә. Их-ма!..

Ҡайтҡанда инде иптәштәре Рәмзилде ша­яртып маҙаһына тейә.

– Бөтә һылыуҙарҙы ауыҙыңа ҡараттың бит!

Рәмзилдең күңелендә тик бер генә ҡош һайрауын кем белһен дә кем күрһен. Ул ҡош йөрәгенең иң түрендә, иң ҡайнар урынында йәшәй ҙәбаһа! Ошо ҡыҙҙар ара­һынан кем уның күңеленә ҡош булып оялағанын һиҙемләүсе лә юҡтыр әле. Рәмзил тойғоларын йәшерә белеүсе егет ул.

Йәшерә белә, имеш. Бына бер көндө, мин бында тигәндәй, килде лә сыҡты ҡошҡайы.

Рәмзил әҫәрләнгән, күңелендә моңдар эр­келгән саҡтарында Сауҡа тауға сығып йөрөргә ярата. Бына шунда, ап-аҡ ҡайындар араһын­да, япраҡ шауҙарына ҡушып үҙенең хистәрен дә тарата.

Сеү!.. Әллә һандуғас һай­раймы? Һандуғастар һайрауҙан туҡтағайны түгелме һуң?.. Нин­дәйҙер ефәк наҙ килеп бәрелде Рәмзилдең ҡолағына. Баҫҡан урынында һын турайтып, ҡолаҡ һалып тын ҡалды Рәмзил. Ишетелер-ишетелмәҫ моң тағы ла сыңлап үтте. Тегендә, төптәрәк, тау үркәсендәрәк. Һаҡ ҡына шул яҡҡа атланы егет, был тауыш, маг­нит һымаҡ, үҙенән-үҙе тарта уны. Бер аҙ бара ла туҡтап тың­лай, моң яңынан ҡанат елпә. Бәй, кемдер йырлай бит унда, тулҡын­дар уйнатҡан иҫ киткес нәзәкәтле тауыш!.. Ҡа­йындарға ышыҡлана-ышыҡлана, һиҙҙермәй генә яҡынлаша егет. Инде бөтәһе лә асыҡ: был Рәмзилә йырлай.

Рәмзил түҙемһеҙлеген юғалт­ты, бесәй һы­маҡ ҡына баҫып, яҡынлашыуын белә. Ҡыҙ үҙе лә күренде: һомғол аҡ ҡайынға һө­йәл­гән дә, күкрәге аша оҙон бөҙрә толомдарын төшө­рөп, моңлана бирә. Ай, ошонда Рәмзил уры­нын­да берәй рәссам булһа, бына тигән картина яҙыр ине! Күпмелер тыңлап торғандан һуң, тағы ла яҡыныраҡ этәрҙе күңеле. Тубыҡтары ҡалтырандымы, әллә бөтөнләй һушын юйҙы­мы, сытырлатҡансы ҡоро сыбыҡ өҫтөнә баҫты ла ҡуйҙы, ҡәһәрең. Сырт иткән тауышҡа Рәмзилә лә ҡапыл һиҫкәнде.

– Абау, кем йөрөй унда?!.

Инде йәшеренеү сараһы ҡалманы, йыуан ҡайын артынан башын күрһәтте.

– Мин был, Рәмзилә!

– Кит, ҡотомдо алдың, өрәк кеүек һиҙҙер­мәй генә йөрөп ятаһың.

– Ғәфү ит, тертләтергә уйламағайным да, ҡоро ағасҡа баҫтым яңылыш, шәйләмәй.

– Һин ни эшләйһең бында урман ҡарауылсыһылай?

– Йөрөйөм сауҡалыҡҡа һоҡланып... Ә һин ни эшләйһең һуң?

– Мин... мин бөрлөгән йыйҙым.

– Шулаймы? Ҡана күрһәт әле, бөрлөгән өлгөргән дәме ни?

– Күҙ тигәнең биҙҙер, ана, тирә-яғыңда ҡып-ҡыҙыл.

– Ысынлап та...

Рәмзил яҡын уҡ килде, Рәмзилә, уңайһыҙ­ланып, сәс толомдарын һыпырғылап алды. Ниңәлер, ҡыҙҙың күҙҙәрендә һағыш бөркөлгәндәй.

Улар, бер ҡайынды ҡосоп, һүҙһеҙ ҡалды бер аҙға. Икеһе лә телде сисерлек килешле һүҙ тапмай аҙапланды. Рәмзилә, был тынлыҡты боҙоп, һауытынан мәрйен һымаҡ сылт ҡыҙыл бөрлөгән усланы ла Рәмзилгә һондо.

– Мә, һыйлан, әскелтем генә, тәмле!

– Рәхмәт. Һыйлағанда һыу ҙа эсәләр, был – емеш, ер таты, – тип егет бер нисә бөртөк ҡабып ҡуй­ҙы. – Ниндәй һутланып бешкән!..

– Нәҡ өлгөргән, ҡыҙарған сағы!

-– Һинең бит алмаң кеүек, – тип һалма­һынмы Рәмзил.

– Уф, был егеттәрҙе, мин ысынлап әйтәм, ә ул шаярта.

–- Мин дә дөрөҫөн әйтәм, ана, ҡояш нуры уйнағандай.

Ҡыҙ, ҡапыл Рәмзилгә ҡаршы баҫып, ҡара күҙҙәре менән өтөп баҡты. Уның бындай ҡы­йыулығынан уңайһыҙланып ҡуйҙы егет. Һүҙҙе икенсегә борорға тырышты, ахырыһы.

– Йәштәр уйынға сыға кис­тәрен, һин бер ҙә күренмәйһең, Рәмзилә.

– Саҡырыусы юҡ бит, үҙемә генә уңайһыҙ.

– Саҡырам бына, сыҡ бөгөн, рәхәтләнеп күңел асырбыҙ. Мин уйнармын, һин йырлар­һың...

Мин уйнармын, һин йырлар­һың... Нисек уйнармын һуң мин хәҙер яралы ҡул менән... Рәмзил бармаҡтарын ҡыбырлатмаҡсы булды, улар тыңламаны. Ҡулын күтәреп ҡарамаҡсы, аһ-уһ, ярһыулы һыҙлауҙан башҡаны тойманы. Уйға бирелеп, һыҙлау бер аҙ онотола төшкәйне әле, бына ҡуҙғатҡас, хатта үҙе лә һиҙмәҫтән, ыңғырашып ебәрҙе. Ошо иңерәүҙе ишетепме, баҫ­ҡыстан Айсеттең әсәһе күренде. Ул безләүек шәмен Рәмзилдең ҡулына яҡын кил­терҙе. Бик һынаулы ҡарап торғандан һуң, ҡурҡыу тауышы сығарҙы:

– Уй, балаҡай, һәләк булып ҡуймағайы!..

Оҙаҡламай Юныстың ҡара һаҡалы күрен­де. Алпан-толпан баҫҡыстан төшөп етеүе бул­ды, егеткә эйелде. Күпмелер тикшер­гәндән һуң, ошондай хәбәрен һалды:

– Ҡабаттан теге ишекте алырға инде. Әйҙәгеҙ, йәһәтерәк урын әҙерләйек.

Урын тиҙ ҡуйылды. Был юлы егетте бөтөн­ләйгә тиерлек сисендереп, өҫтөнә яҡ япма яп­ты табип. Унан шыбырлап ҡына былай тине:

– Быға операция яһарға кәрәк кисек­мәҫтән.

Бөтәһе лә шаҡ ҡатты.

– Нисек?!.

– Шулай. Юғиһә һәләк була был балаҡай.

– Киҫәһеңме ни? – Хазбикәнең йөҙө үҙгәрҙе.

Инде ни булаһын аңлаған Зөләйхан да ике усы менән сикәһен ҡыҫты.

– Хәҙер иғтибар менән тыңла, балаҡай, – табип бик етди, – нисек тә түҙ, бөтә ихтыяр көсөңдө йый, күрһәт мосолман сыҙам­лылы­ғын! Иҫһеҙләндереү наркозы юҡ, операцияны ошо килеш яһарға тура килә.

Табиптың иҫкәртеүенән тән­дәре зымбырланы Рәмзилдең, үҙен аяҡтарын бәйләп һалған мал урынында күрҙе. Икеләнеү ҙә килтереп һуҡты башына.

– Операцияһыҙ булмаймы ни? – тине һиҫкәнеп егет, кемдең күрәләтә бысаҡ аҫтына ятҡыһы килһен инде.

– Була. Ул саҡта ике көн генә йәшәр ғүме­рең ҡала. Асығы шул һиңә, үҙең хәл ит: йәшәргәме, әллә алма кеүек сағыңда ер ҡортта­ры кимерһенме?

Табиптың һүҙҙәре йәшен уғы һымаҡ хәтәр ҙә, хәнйәр йөҙөләй үткер ҙә ине. Шул уҡ ва­ҡытта күпмелер ышаныс барлығы ла һиҙелә. Ҡәтғи һүҙҙәр ине был, аяныслы ла, аяуһыҙ ҙа.

Бер секунд эсендә ошондай фекер ҙә килеп ҡағылды Рәм­зилгә: ни менән бөтһә лә бөтөр, яҙмышы яҙғандыр, тегеләй ҙә, былай ҙа бары­бер... Тик бына ата-әсәһе, туғандары, иптәш­тәре йәл, Рәмзиләне башҡа күрә алмауы үке­несле... Ә, бәлки, ғүмер ахыры түгелдер әле. Һаҡалтай нишләп йөрөр ине төн йоҡоһон йоҡламай, әгәр өмөтһөҙлөк күрһә...

Ул ихтыярына буйһондо, табиптың әйткә­ненә яуап ҡайтармай, тыныс ҡына күҙҙәрен йомдо.

...Ҡапыл бөтә тәнгә бер юлы һөйләп аңлат­маҫлыҡ үткер әрнеү таралды. Снаряд шартлап ҡу­лына бәргәндәге кеүек, тупаҫ ауыртыу ине, быныһы... Егет күкрәгенә ҡалҡынмаҡсы, ҡайҙа ул ҡуҙғалыу әмәле, ҡоршалған. Етмәһә, башына Зөләйхан апай ауыр ҡулдарын баҫ­ҡан. Ошо әсенеү таралған секундта уҡ тәненә хас та мең-мең энә ҡаҙалды, тирене тишеп төрткөләр ҡабарғандай. Битенә, маңлайына ташып ҡайнар тир бәреп сыҡты. Рәмзил сыҙа­ша алмай ҡысҡырып ебәрҙе.

Үткер әрнеү тағы ҡабатланды. Күҙ алдын­да осҡан ҡыҙыллы-күкле осҡондар сәсрәп та­ралып, ҡайҙалыр юғала барҙы. Оҙаҡламай күҙ алды бөтөнләй ҡараңғыланды егеттең. Рәмзил артабан ни булғанын хәтерләмәй ҙә, ул аңын юғалтҡайны.