Йөрәк менән тойоп күк моңон...

Тап шулай тип өндәште ул үҙенең тәүге ки­табында. Уйлап ҡараһаң, асып бөтөрлөкмө ни кеше күңелендәге тойғо-кисерештәрҙе, иң­ләп буйларлыҡмы ни ҡанатлы уйҙарҙы?! Ша­ғирәнең ҡулына ҡәләм алыуы ла осраҡлы түгелдер.

Йән яраларына – дарыу,

Лирик героиня һүҙ сәнғәте аша үҙенең күңелен генә имләмәй, ә уҡыусылар күңеленә лә юл табырға тырыша, ләкин шиғыр ул уҡыусыға күңел бушатырға теләүҙән генә түгел, ә йәшәйештең ҡатмарлы һорауҙарына яуап биреү ихтыяжынан да тыуа.

Тап ошо мәлдә кемдеңдер яҙмышы хәл ителә, секунд һайын кемдер ниндәйҙер хәл иткес аҙым эшләй. Дөрөҫ юлмы, әллә яңылышмы? Кешенең маңлайына яҙылған тәҡдирме, әллә үҙе һыҙған яҙмышмы? Бына ошо һорауҙар һулҡылдап тора Ғәлиә Кәлимуллина шиғырҙарында. Эйе, ысынлап та, яҙмыштың пульсы ишетелгәндәй.... Донъя­ны үҙгәртергә лә теләмәй лирик героиня: нисек бар, шулай ҡабул итә, ләкин үҙ хәленә күнеп, баш эйеп, һоро тормошто һайлай торған заттарҙан да түгел ул.

Хәлгенәмә инде күндем, тиһәм,

“Сәхнәләрҙә – булмыштарым бүтән” шиғыры кисерештәр драматизмына ҡоролған. Яҙмыш нисек кенә һынамаһын, сер бирмәй, әрнеүҙәрҙе йотоп, эстән генә иңрәп, тормоштоң көйөнә бейергә төшә лирик героиня.

Әрнеүҙәрҙе йотоп, сәхнәләрҙә

Юҡ, быны һис тә ваҡиғалар ағышына яраҡ­лашыу, битлек кейеү тип аңларға кәрәк­мәйҙер. Был – үҙ-үҙеңде еңеү, хатта көрәш.

Ни өсөн донъяла күңелде әрнеткән яманлыҡҡа урын бар һуң? “Күңелемә инеп, берәү”, “Әйтә инегеҙ ҙә”, “Ай, арыным” кеүек шиғырҙарында йәмғиәттәге рухһыҙлыҡ, көнсөллөк, мәкерлек мөхитенә риторик алымдар аша протест белдерә ул.

Эй, замана!

Ғәлиә Кәлимуллинаның шиғырҙары лирик сюжеттың эске драматизмы менән иҫтә ҡала. Уның әҫәрҙәренең геройы үҙен уратып алған йәшәйештә алтын урталыҡты эҙләй. Бармы һуң ул? Был тиклем ҡаршылыҡтарҙы күрһәтер өсөн һүҙҙәр ҙә табылмаҫ, был тиклем тойғо-кисерештәргә хатта шиғырҙың “нервы”лары ла түҙмәҫ кеүек. Бына “Ҡабат тыуһам” әҫәре. Шиғыр тыныс ҡына өндәшеү менән башланған кеүек булһа ла, тәүге юлдарҙа уҡ эске көсөргәнеш һиҙелә:

Артабан ул бергә яҙылған һөйөү йыры хаҡында һүҙ алып бара, бер бөтөн булған бәхетле саҡтарҙы иҫләй... Лирик героиня – донъяның гүзәллегенә, сафлығына ғашиҡ ҡатын. Матурлыҡты, Мөхәббәтте нескә тойған һәм кисергән йән ошо илаһи донъяның ҡыйралыуын, һөйөү гармонияһының юғалыу сәбәптәрен ер ваҡлыҡтарына артыҡ иғтибар итеүҙә күрә:

Йән яраһын ошо метафорик-символик юлдарҙан да сағыуыраҡ итеп тағы нисек аңлатырға һәм тасуирларға мөмкин икән?

Шағирәнең лирик геройы Күк һәм Ер араһында гармонияны табырға ынтыла. Уйлап ҡараһаң, улар икеһе лә кеше күңеле менән айырылғыһыҙ бәйләнештә бит. Кешенең тәне – Ерҙән, рухы – Күктән. Бәлки, ошо бәйләнеште тойоу, уны аңларлыҡ кимәлгә етеү Бәхеттең үҙелер? “Алдатманы йондоҙ” шиғырында бына нимә ти шағирә:

Алдатманы бәхет. Ҡәҙерҙәрен

Белер өсөн, Раббым, бир сабырлыҡ.

Көс тә кәрәк – түбәң күктә килеш,

Табандарың ерҙә ҡалырлыҡ...

Шулай ҙа шағирәнең иң яратып ҡулланған һүҙе – ул “Күк”! “Ҡояш итеп”, “Йыһан йыры”, “Талпынырға ла көсөм юҡ”, “Күңелем – шар” кеүек шиғырҙарында ошо юғары киңлек менән бәйле ҡояш, ҡанат, йондоҙ, ай, офоҡ, һауа кеүек метафоралар йыш ҡулланыла. Күк – сикһеҙлек, хыял иле ул... Ә аҫта – бөтөнләй икенсе киңлек. Унда ваҡ хәстәрҙәр, үлсәнгән хистәр, башҡа ғәмдәр...

Дауам итергәме был юлды тигән бик ҡатмарлы һорау алдында туҡтала лирик героиня, сөнки ҡояш юллау еңел түгел – үҙ-үҙеңде күрәләтә ғазап уттарына һалыуға бәрәбәр. Икеләнеүҙәр, ғажиз өҙгөләнеүҙәр кисерештәрҙе тағы ла тәрәнәйтә:

“Йыһан ғазабы” тигән был шиғырҙа лирик героиняның ярһыу уйланыуҙары ғына түгел, йәшәйештең парадоксаль яҡтары ла асыла.

Ғөмүмән, Ғәлиә Кәлимуллина шиғырҙа­рының үҙәгендә – сафлыҡ, мөхәббәт ерлеге, унда хыянатҡа, яһалмалыҡҡа, үскә һәм яуыз­лыҡҡа урын юҡ. Күктәр моңон һәм юғарылы­ғын йөрәге менән тойған шағирәнең донъяһында – яҡтылыҡ, мәңгелек яҙ, ҡояш һәм саф тамсылар...

Нимә һуң ул бәхет? Ғәлиә Кәлимулли­наның башланғыс осор ижадында йышыраҡ бәхетте эҙләү мотивтары урын ала – йәшлек ярһыуҙары менән бәхеттең бөтөнлөгөнә һоҡланған, уның барлығына ышанған саҡтар ҙа (“Бәхет бар ул!”), күк ҡабағы асылырҙай мәлдәрҙе, миҙгелдәрҙең буталышҡандарын хәйерлегә юрауҙар ҙа (“Берсә ямғыр, берсә ҡар бураны”), билдәһеҙлектә аҙашыуҙар ҙа (“Һинән яҙғас”, “Нишләр инек?”), яңғыҙлыҡтан ҡурҡыуҙар ҙа (“Уйҙар утрауында”, “Ҡоштары ла быйыл иртә китте”, “Һалҡынлыҡтан күңел биҙрәп бөткән”) бар.

Һуңыраҡ тормош лирик геройға йәшә­йештең ҡатмарлы мәлдәрендә үҙ-үҙеңде, үҙ асылыңды табыу бурысын ҡуя. Йыш ҡына һайлау алдында тора ул: ҡанатлы мәлдәрҙе һағынып өҙгөләнеүҙәр ҙә, бер төрлө һил­лектәргә күнеүҙәр ҙә... Шуға ла был осорҙа парадоксаль фекерҙәр йыш яңғырай Ғәлиә Кәлимуллина ижадында: “Йүгәнле лә килеш тышаулы мин: // Мин – хакимә, йәнә мин – тотҡон”; “Ҡанатһыҙ килеш баһалап, // Ҡара­йымсы ғүмер хаҡын”; “Йөрәк туланымы – аҡыл кешнәй”; “Һөйөү тигәндәрең бер тәхеттә // Батшалыҡ һәм ҡоллоҡ ҡатыш икән”...

Ғәлиә Кәлимуллинаның ижады идея-тематик йөкмәткеһе яғынан да, поэтик ҡоролошо йәһәтенән дә йылдан-йыл ба­ҙыҡлана бара. Үҙе әйтеүенсә, “...хәҙер үҙем дә, тамашасыларым да, офоҡтарым да, үҙ-үҙемә ҡуйған талаптарым да бүтән. Ҡул сапһындар өсөн генә яҙмайым. Шағирлыҡтың асылы – әйтер һүҙең булыу, күргән-кисергәнеңде, тойғандарыңды һөйләп биреү түгел, ә үҙеңсә генә итеп һүрәтләй белеү”. Һүҙ ҙә юҡ, ҡатмарлы фәлсәфәүи мәсьә­ләләргә мөрәжәғәт итеүе, поэтик образ­лылығы менән айырылып торған шиғырҙары – быға асыҡ миҫал.