Мин уйнармын, һин йырларһың... (19.07.2019)

Кискә табан, ниндәйҙер ҡур­ҡыныс енәйәт­се тиерһең, эр­гәһенә ҡораллы һалдат ултыр­тып, Рәмзилде алып кит­теләр.

Машина тәпәш таҡта бина алдына килеп туҡтаны. Кабинала офицер ултырған икән, машина ишеген асып, Рәмзилгә төшөргә иша­раланы. Автомат тоҫҡап, арттан һаҡсы һалдат эйәрҙе. Рәмзилде бер бүлмәгә индереп япты­лар. Иң тәүге күҙгә ташланғаны бер нисә яра­лы һалдат булды. Йә күкрәге, йә ҡул-аяғы бинтланған. Рәмзилде лә дауаларға уйлайҙар­мы икән?

Иртән уны икенсе бер бинаға алып барып, майор алдына баҫ­тыр­ҙылар. Бик яуыз кешегә оҡша­ған ҡарап тороуға: күҙҙәре тишеп бара, гел уртын сәйнәйме – яңаҡтары уйнай. Йыуан бүрәнәләй үҙе, һуҡһа, ат ҡолатырлыҡ суҡмар­ҙай йоҙроҡтарын төйнәгән.

Һорау алырға тотондо ул Рәм­зилдән. Һәр береһен бөтмөрләп һөйләүҙе талап итә. Ул һорай, Рәмзил ҡат-ҡат яуаплай бер үк нәмәне. Ситтәрәк ултырған ябыҡ лейтенант ҡабала­нып яҙа бара.

– Алдашаһың! – тип ажғырҙы майор, Рәмзил бер урында тотлоға биргәс, тауышы менән таш ярыр­ҙай.

– Ысын һөйләйем, – тине, ҡау­шап, егет, шөрләп тә ҡуйҙы хатта, һоҫһа, һөйәктәрең әллә ҡайҙа таралыр.

Майор Рәмзилдең йәшник эсен­дә ятыуына, кейем-документ­тары­ның юҡҡа сығыуына шикләнә ине. Әкиәт тип кенә ебәрә был.

– Дауалауҙы дауам итегеҙ барыһын да асыҡлағансы, – тип Рәмзилде алып килгән һалдатҡа тапшырҙы. Шуны ла өҫтәне, – Һаҡ ҡуйып, тегендә ябығыҙ!

Рәмзилде икенсе бер бүлмәгә индерҙеләр, тимер ишеклегә. Егет үҙенең тотҡон хәлендә икәнен аңланы.

...Ултырһа ла, ятһа ла гел уйында Рәмзиләһе. Аҡ ҡайындар ара­һында йөрөгән һымаҡ күрә лә тора, йырлай-йырлай бөрлөгән йыйған сағын. Мин уйнармын, һин йыр­ларһың, тип киске уйынға саҡыр­ғайны бит Рәмзил. Уйын ғәләмәт шәп үткәйне ул кистә. Түбәһе күккә тейгән кеүек һиҙҙе үҙен Рәмзил. Ысынлап та, ул уйнаны, ашҡынып гармун һуҙҙы; Рәмзилә, бөтә тауышты баҫып, монар уйнатҡан нур­ҙай, моңон тирбәтте, йылы йомшаҡ һағышҡа ураны һәр кемде. Ҡыҙ Рәмзил әйткән йыр юлдарын ҡа­батланы: “Мин уйнармын, һин йырларһың, күңелең тулһа, илар­һың...” Берәй нәмә һиҙенеп йырланымы ул ошо йырҙы, әйтеүе ҡыйын. Юҡтыр, ниндәй шик-шөбһә тыуһын әле ул саҡта, иң бәхетле минуттары һуҡҡан мәл ине бит. Бына хәҙер күрһә, ни тип йырлар ине икән? Күңеле тулып илап та ебәрер, ихтимал. Тик гармун уйнаусы ғына ул булмаҫ, башҡалар уйнатыр, мәңгегә һағынып һөйләргә генә ҡалды инде.

Ишек бигенең асылыуы ишетелде, Рәмзил, тертләп, аяғөҫтө баҫты, киләләр буғай.

Анау ваҡытта майорға алып барған һалдат күренде.

– Етте һиңә икмәк серетеп, еҫ аңҡытып ятырға, әйҙә.

Штабмы шунда, нимәлер, майор ултырған таныш бинаға табан әй­ҙәк­ләне һалдат. Рәм­зил – алдан, ул арттан автомат тоҫҡап бара. Бы­лай йөрөтөүҙәре тикмәгә түгелдер.

Бүлмәлә әлеге майор ҙа теге лейтенант. Ингәс, Рәмзилде урын­дыҡҡа ултырттылар. Яғымлыраҡ та күренде был юлы майор, ниш­ләгән ул, әллә бер аҙ бәғере йомшара төшкән­ме? Яңынан Рәмзил­дең исем-фамилияһын, ҡайҙа тыу­ғанын, ҡасан һалдатҡа алыныуын төпсөнөргә тотондо. Яңынан һөй­ләргә тура килде Рәмзилгә, ҡа­рышып ҡара!

Майор уны иғтибар менән тыңланы, лейте­нант ҡағыҙға ҡарап бармаҡ төртә барҙы. Теге ваҡытта һөйләгәнен яҙған ҡағыҙҙан дөрөҫлө­гөн тикшерәлер, күрәһең. Унан шул яҙманы майор алдына һалды.

– Бөтәһе лә тап килә, дөрөҫ һөйләйһең, – тине майор.

Аҙ ғына тын ҡалып, оло кәүҙәһен өҫтәл артынан күтәрҙе лә, Рәмзил янына килде, ауыр ҡулын егеттең иңбашына һалып, үҙенә тарта бирҙе. Яралы һалдат беренсе тапҡыр күрҙе офицерҙың йылы мөғәмәләһен.

– Беҙ һинең турала тыуған яғыңдан да, бы­нан да белешмәләр алдыҡ. Айсет тигән ҡыҙҙы ла, Хазбикә исемле ҡатынды ла таптыҡ. Ба­рыһы ла һин һөйләгәнсә дөрөҫләнде.

Рәмзил тыйыла алманы, үрә һикереп баҫты.

– Айсет менән Хазбикә апай иҫәнме?

– Иҫән, әлбиттә, нисек белер инек һау бул­маһалар.

Майор яңынан егеттең иңба­шына көрәктәй ҡулын терәп, урынына ултыртты.

– Ҡайҙалар һуң улар?

– Алыҫта түгел, Ингушетияла йәшәйҙәр ваҡытлыса. Ҡәнәғәт­һеңме инде?

Рәмзил йылмайып уҡ ебәрҙе.

– Оҙаҡ интектермәйек егетте, индереп ебәр үҙен, капитан.

Капитан икенсе бүлмәнең ишеген асып, Рәмзилдең арҡаһынан этәрҙе.

Эскә табан аҙым баҫыуы булды, шаҡ ҡатты Рәмзил, хатта теленән яҙҙы: ҡаршыһында – атаһы менән Рәмзилә! Улар ҙа ҡуҙғалмай, был да, аяҡтары ергә йәбешкән тиерһең. Күпмелер секундтан, атаһы улына ташланды. Көрәшкә әҙерләнгәндәй, өйөрөлөп-өйөрөлөп ҡосаҡлашалар. Атаһы бер һүҙҙе ҡабатлай:

– Әй, улым, улым!..

Рәмзилә лә ымһынып баҫҡан, Фәнзил ағай­ҙың ҡуйынынан ысҡын­ғанын көтә. Атаһы менән улы, ниһа­йәт, ҡосаҡлашып күңел­дәре булды. Шунда уҡ Рәмзиләнең ҡосағы йәйелде. Уңайһыҙланыуҙы иҫенә лә алманы Рәмзил, иҫән һәм тоҡос ҡулы менән үҙенә ҡыҫты ҡыҙҙы. Шул арала шыбырлап та алды:

– Һандуғасым минең!

– Иҫәнһең икән, Рәмзил! – Рәмзилә лә туҡтауһыҙ бер һүҙ ҡабатланы.

– Табылырыңа төңөлә лә башлағайныҡ инде, – тип атаһы ла ҡушылды.

Шатлыҡлы минуттар әллә күп­мегә һуҙы­лыр ине лә, яңынан капитан килеп инде.

– Әйҙәгеҙ, инәйек тегендә. Һөйләшер ва­ҡытығыҙ күп булыр әле, – тип артынан эйәртте.

Подполков­ник өҫтәл артынан иҙән уртаһына уҡ сыҡты. Рәсми­лектән ҡотолоп, ябай һүҙҙәр теҙҙе:

– Хәҙер улығыҙҙы алып ҡайтып китәһегеҙ инде, иптәштәре менән хушлашһын да. Бына һеҙгә документтар.

Аэродромға килгәс, Рәмзиләнең башына ҡылт итеп бер уй килеп төштө:

– Беҙгә ауылға телеграмма һуғырға кәрәк ине, Фәнзил ағай. Ҡайғыны быраҡтырып, ҡыуаныша торһондар.

– Телеграмма? Дөрөҫ әйтә һеңлекәш, кә­рәк, кәрәк, – тип, капитан осоу менән идара итеү бинаһына ашыҡты.

Бер нисә минуттан әйләнеп тә килде.

– Булды. Хәбәр иттеләр ҙә инде.

– Ҡайҙан белеп килдегеҙ әй? – Күптәнән ҡыҙыҡһындырған һорауын бирҙе Рәмзил.

– Табут алырға саҡырып хәбәр бирҙеләр бит.

– Бына үҙеңде алып ҡайтып ба­рабыҙ, үҙеңде! – тип осоноп ҡы­уанды Рәмзилә.

– Унан алда “хәбәрһеҙ юғалды” тигән ҡағыҙ килгәйне.

Фәнзил ағайҙың әйткәнен Рәмзилә элеп алды:

– Башта уҡ ышанманым мин ул хәбәргә. Хатта улай яҙылмағайны.

Ҡолағы ҡарп итеп ҡалды Рәм­зилдең.

– Ниндәй хат ул?

– Бер ҡыҙ яҙған, Айсет исемле. Ул һинең иҫән булыуыңды бел­дергән.

– Айсет хат яҙған?! Ҡайҙан яҙған ул?

– Ингушетиянан. Бына ул хат, үҙең уҡы. Рәмзилә сумкаһынан конверт килтереп сығарҙы.

Рәмзил көндөҙҙәрен урамда йөрөргә тыры­шып барма­ны. Бер-ике тапҡыр ғына Сауҡа тауҙы әйләнеп ҡайтты. Өйҙә гармунына күҙ һала ла, мо­ңая ла ултыра. Ҡанаты һынған ҡош инде ул хәҙер, һәй, яңғы­ратып уйнап ебәрһәң ине лә бит гармунды!..

Бер кисте Рәмзилә килеп инде.

– Әйҙә мәҙәниәт йортона, йәштәр янында бул, исмаһам.

Ҡыҙ ҙа уның йомола барғанын һиҙенә, нисек тә күңелен күтәрергә ниәте.

– Бар, улым, ситләшмә улай, – тип атаһы ла ҡыҫтай.

Рәмзил битарафлыҡ күрһәтә.

– Унда ни эшләйем һуң?

– Беҙ концертҡа әҙерләнәбеҙ, әҙерәк кә­ңәштәр бирерһең.

Рәмзилә, ай-вайға ҡуймай, күн­дерҙе егетте.

Йәштәр тулы ине клубта, Рәм­зилде уратып алдылар.

– Һин бит йырға ла оҫта, шиғыр уҡыһаң да ярай.

Берәүһе үкенеү белдерҙе:

– Ҡайҙа гармунда өҙҙөрөүҙәрең, әйтмә лә инде!..

– Миңә уңайһыҙ ҡулһыҙ көйө сәхнәгә сы­ғып баҫыу, – тип ҡырт киҫте Рәмзил. Улай ғына ла түгел, аҙ-маҙ ҡараштырып йөрөнө лә ишеккә атланы.

– Рәмзил, Рәмзил! – Уны Рәм­зиләнең та­уышы туҡтатты. – Ҡайҙа ашығаһың, ҡайтма инде.

– Ҡайтам, ғәфү ит.

Нишләмәк кәрәк, Рәмзилә уны оҙата китте. Һөйләшергә һүҙҙәре берекмәй барҙы бер ара. Унан Рәмзилә ҡапыл алдына әйләнеп баҫып туҡтатты егетте.

– Һин әллә нишләгәнһең, йөрә­гең һыуын­дымы әллә, биҙгәнһең, чечен ҡыҙын уйлай­һыңдыр, – тип үпкәләргә тотондо.

– Киреһенсә, йөрәгемдә ут яна... Инвалид­тың кемгә кәрәге бар хәҙер... Айсетте лә йәлләйем, үкһеҙ йәтим ҡалды бит ул...

– Ундай төшөнкөлөктө башың­дан сығар, миңә кәрәкһең һин... Элеккенән дә яҡыныраҡ күрәм, – тине лә Рәмзилә үҙе үк муйынына аҫылынды.

Ҡосаҡлашып, биттәрен-биткә терәп хәтһеҙ торҙолар тыҡрыҡ буйында. Рәмзиләнең ҡай­нар тыны бәрелеүенән тәне терелә ине егеттең. Ошо һулыштан ғүмергә айырылмай йәшәһәң ине...

– Мин дә һине онота алмам, теләһәм дә... – тип бышылданы Рәм­зил.

– Ниңә теләргә?.. Тағы берәй сәбәп бармы әллә?..

Ҡара һин Рәмзиләне, ниндәй ҡыйыуланып киткән – егеттең бит осонан да үбеп алды лаһа!..

Рәмзилдең күңеле үҫте, ял­ҡынлы хистәре урғылды. Кәрәк икән әле ул, иң мөһиме, Рәмзиләгә кә­рәк! Йөрәген өйкәгән әрнеүле уйҙары әллә ҡайҙа китеп таралды. Ошондай тоғро дуҫың барҙа, ниңә башты эйергә, ул ғәйеплеме ни был хәлгә ҡалыуына. Еңеллек өҫтәлде егеткә, яҡты хистәр ҡа­баттан уянды.

...Рәмзилә менән икеһе ара­һындағы яҡын мөнәсә­бәтте ата-әсә генә түгел, ауыл халҡы белә хәҙер. Пар килгәндәр, тип кенә ебәрәләр. Фәнзил ағай ҙа, Мәрхәбә апай ҙа Рәмзиләне үҙ итеп ҡар­шылай. Әле лә ҡыҙ йылмайып килеп инде. Ҡыуана ине ул бар йөрәктән Рәм­зилдең һауығыуына.

– Кискә инермен, мәҙәниәт йортона барыр­быҙ, – тип саҡырып та китте ҡыҙ егетен.

– Бөгөн үкме?

– Бөгөн үк. Сюрприз көтә һине.

Рәмзил, түҙемһеҙләнеп, кис ет­керә алмай ыҙаланды. Ниндәй сюрприз икәнен белгеһе килде. Әллә нимә әҙерләгәндер әле Рәмзиләһе, булыр унан, хыялының сиге юҡ.

Кисләтеп, Рәмзилә йәнә ишек шаҡыны.

– Әҙерлән. Китәйек.

Рәмзил ыҫпай кейенеп, муйынына галстук та таҡҡас, бөтөнләй элекке һылыулығы ҡайт­ты. Сөкөр­ҙәшеп, баштарын бер-береһенә эйә биреп, клуб юлына атлағанын атаһы менән әсә­һе, һоҡланып, тәҙрәгә ҡапланып ҡарап ҡалды.

Клубта кеше юҡ ине әле. Рәмзил аптырабы­раҡ ҡалды.

– Ҡайҙа һуң сюрпризың?

– Репетиция бүлмәһендә ул, әйҙә, инәйек.

Инделәр. Рәмзилә баян күтәреп алды. Ул­тырғысҡа ултырҙы. Һыҙ­ҙырып ебәрҙе бер за­ман баянды, моң шишмәһе урғылды, тиерһең! Рәмзил ҡымшанырға ла ҡурҡып тыңланы.

Бер көй уйнаны ҡыҙ, икенсе, өсөнсө... Уйнаны-уйнаны ла ҡапыл тынып ҡалды.

– Ҡасан өйрәндең һин, Рәм­зилә?!.

– Һинең хаҡта юғалыу хәбәре кил­гәс тә башланым. Өйрәндем. Гар­мундан айырылырға тейеш түгел­мен, тип уйланым. Һинең иҫтә­леккә...

– Үәт, исмаһам, сюрприз был!

– Мин уйнармын, һин йыр­ларһың... Иҫең­дәме, Рәмзил?

– Иҫемдә. Онотола буламы һуң ундай көндәр.

– Һин йырларһың, Рәмзил, моңлоһоң бит.

– Йырлармын. Күңелем тулһа, илармын...

– Юҡ инде, уныһына рөхсәт бирелмәй. Минең менән булған саҡта тик шатлыҡ ҡына яуһын!

– Рәмзиләм минең, һандуғасым!

Был кисте клубта бер ни тартыныу ки­сермәне Рәмзил. Рәмзиләнең уйнауына ҡушы­лып, йырлап та алды. Ағылды моң, үтә оҫта йырсы уҡ булмаһа ла, яғымлы ине тауышы. Йәштәр ҙә ҡул сабып ҡар­шыланы.

– Сафыбыҙҙа тағы берәү ар­тасаҡ, – тиеш­теләр.

Ҡайтҡанда, Рәмзилә икенсе бер хәбәр һалды.

– Сәнғәт училищеһына ситтән тороп уҡыр­ға инермен, ахырыһы.

– Ниңә улай?

Быныһын көтмәгәйне Рәмзил.

– Рәмзил, Рәмзил... һине ташлап китә аламмы инде мин...

Икенсе көндө лә ашығып килеп инде Рәм­зилә. Ке­ҫә­һенән конверт сығарҙы.

– Хат алдым Айсеттән. Мә, уҡы.

Рәмзил хаттан ҡыҙҙың ауылында йәшәүен белде. Рәмзилдең ҡайҙалығын һорашҡан. Рәмзиләгә төбәп, шуны ла өҫтәгән: ул һеҙҙе бик ярата, бәхетле булығыҙ!

Рәмзилдең күҙ алдына сандыр ғына ҡыҙ килеп баҫты. Уның ярҙамында бит үлем ситлә­теп үтте. Аҡыллы, хуш күңелле, үҙе лә күпте кисергән алыҫтағы һылыуҡай.

– Уның беҙҙең яҡты бик күргеһе килә ине. Ҡунаҡҡа саҡырырға вәғәҙә биргәйнем, – тине Рәмзил, хат тәьҫиренән тулҡынланып.

– Шундай изгелекле ҡыҙҙы ниңә саҡыр­маҫҡа, саҡырырбыҙ. Ул яҡта донъялар имен­ләнеп бөтһөн дә, – тип Рәмзилә лә яҡынлыҡ тойғоһон белдерҙе.

Фәнзил ағай ҙа, Мәрхәбә апай ҙа фатихала­рын күндерҙе.

– Туғанлыҡтың артыуы донъяға ҡот ҡундыра, – тип ҡуйҙы Фәнзил ағай, кинәйәле итеп.

Рәмзил менән Рәмзилә Айсеткә хат яҙырға ултырҙы.

1999 – 2000 йылдар.

(Аҙағы. Башы 72, 75, 78, 80-се һандарҙа).