Әлшәй ере балаҫ оҫталарын берләштерҙе

Район үҙәге Раевка ҡасабаһында ике көн дауамында V “Быуаттарҙы быуатҡа бәйләп” республика башҡорт балаҫы фестиваль-конкурсы үтте. Унда 20 район һәм ҡаланан – Архангел, Ғафури, Стәрлетамаҡ, Йылайыр, Миәкә, Бәләбәй, Ҡырмыҫҡалы, Учалы һәм башҡа төбәктәрҙән барлығы 50-ләп балаҫ оҫтаһы йыйылды. Тәүге тапҡыр был конкурс Әлшәй ерендә 2010 йылда ойошторола, хәҙер инде уны үткәреү күркәм йолаға әүерелгән. Байрамға Өфөнән дә абруйлы ҡунаҡтар килде, улар араһында әлшәйҙәрҙең яҡташы, филология фәндәре докторы, Салауат Юлаев ордены кавалеры, сәсәниә Розалиә Солтангәрәева ла булды.

– “Балаҫ байрамы” – ул ошо яҡтың бренды, тип әйтер инем. Миәкә, Дәүләкән, Бишбүләк, Әлшәй яҡтарының оҫталары балаҫ һуғыуҙың традицион үҙенсәлектәрен һаҡлап килә. Балаҫтағы биҙәктәр матурлыҡ өсөн генә ҡулланылмай, уларҙа боронғо мәғлүмәттәр һаҡлана, уларҙың сере, тәртибе бар. Төҫ­тәр ҙә, билгеләр ҙә уйланылған, балаҫ биҙәктәрендә тәбиғәт менән кешенең бәйләнеше сағыла. Хәҙер балаҫтың боронғо өлгөләрен һаҡлағандар һирәгәйә, оҫталар замансалаштырыуға күсә. Минең теләгем – тарихты, билгеләрҙең телен өйрәнһендәр ине, – тине сәсәниә.

Әлшәй районы хакимиәте башлығы Дамир Мостафин, фестивалдә ҡатнашҡан балаҫ оҫталарын тәбрикләп, байрамдың боронғо шөғөлдәребеҙҙе һаҡлап ҡалыу һәм йәш быуынға өйрәтеү йәһәтенән бик әһәмиәтле булыуын билдәләне. Ысынлап та, был сара оҫталарҙың һәләтен баһалау менән генә сикләнмәне, теләгәндәр балаҫ һуғыу серҙәренә өйрәнә лә алды. Тимәк, киләсәктә ошо өлкәлә оҫталарҙың артыуына шик юҡ.

Республика халыҡ ижады үҙәгенең генераль директоры, Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре Артур Әлибәков, үҙенең сығышын “Ҡош ҡото – ояла, халыҡтыҡы – йолала” тигән мәҡәл менән нығытып, фестивалдең мәғәнәһен асып һалды. Быйыл Рәсәй халыҡ­тарының мәҙәни мираҫы йылында ошондай сара ойошто­ролоуының айырыуса урынлы булыуын билдәләне.

Күргәҙмәгә эленгән балаҫтар­ҙың да, уны һуғыу ҡорамал­дарының да ниндәйе генә юҡ! Һәр балаҫтың үҙ биҙәге, үҙ йәме. Дәүләкән районының Ҡоръятмаҫ ауылынан тирә-яҡта балаҫ оҫтаһы булараҡ дан ҡаҙанған Нәзиә Әхмәтвәлиеваға тап ошо конкурс үткәргән көндә 87 йәш тулды. Тәжрибәле балаҫ һуғыусы, жюри ағзаһы булараҡ, конкурста ҡатнашыусыларҙың оҫталығын баһалап ҡына ҡалманы, үҙенең белгәнен йәштәргә лә ихлас өйрәтте.

–16-17 йәш тирәһендә балаҫ һуғаһым килгәс, кофта һүтеп өйрәнеп киттем был эштең рәтенә. Элек ауылда балаҫ һуғыусылар күп була торғайны бит. Эшләй-эшләй оҫтара бар­ҙым. Колхоз эшенә лә йөрөнөм, балаҫ та һуҡтым. Йәшерәк саҡта төнгө өстәргә тиклем станок янында ултыра торғайным. Кешеләрҙең һорауы буйынса ла күп эшләнем. Элек ҡыҙға бирнәгә лә балаҫ әҙерләнеләр. Бөгөн жюри составында булһам да, станогымды ла, балаҫтарымды ла алып килдем. Хәҙер белгәнемде йәштәргә тапшырам. Оҫталарға кәңәшем – боронғо биҙәктәрҙе онотмаһындар ине. Хәҙер әҙер йөн дә булғас, балаҫ эшләүе еңелерәк. Элек йөн иләп ултыра торғайныҡ бит әле, –тип һөйләне Нәзиә Фазлый ҡыҙы.

Был шөғөл менән ҡыҙыҡһы­ныусыларҙың, өйрәнергә теләү­селәрҙең артыуы ҙур ҡыуаныс. Байрамда Әлшәй оҫталары биге­рәк тә күп булып сыҡты. Ҡармыш ауылынан Лилиә Сәлимгәрәева менән әңгәмәбеҙ тиҙ беректе:

– Әсәйем йәш сағында ба­лаҫты күп һуҡты. Миңә бала саҡта ҡыҙыҡ булғандыр инде, уның эш урынына инеп ул­тырырға ярата инем. Эргәһендә йомғаҡ йомғаҡ­лап ярҙам итеп, өйрәнеп киттем. Әсәйемдең балаҫ биҙәктәрен исемдәре менән әйтеп эшләгәне лә бәләкәйҙән күңелгә һеңгән: баҙыян, томалып килгән баҙыян, бәләкәй баҙыян, әҙрәс, айсыҡ, самауыр табаны... Төрлө төҫтәге ептәр әҙ генә артып ҡалһа, кәкерсәк итеп һуҡ, тип өйрәтә ине. Бына әле мин сулпы биҙәген эшләйем. Гел балаҫ һуғам тип әйтә алмайым, һағынып киткәндә бер ултырып эшкә тотонам. Балаҫтар – өйөбөҙҙә ҡәҙерле әйбер. Йәш сағында әсәйем һуҡҡан балаҫтар ҙа һаҡлана, хәҙер уға 91 йәш, – тип һөйләне Лилиә Биктимер ҡыҙы.

Әлшәйҙән йәнә бер оҫта Зәкирә Воронцова менән дә станоктағы эш мәлендә әңгәмәләшеп киттек. Бәләкәй Аҡҡолай ауылынан килгән апай балаҫ һуғыу эшен бала саҡтан белһә лә, хаҡлы ялға сыҡҡас ҡына, ныҡлап тотонған.

– Биҙәктәре ҡатмарлы булһа, балаҫ оҙағыраҡ һуғыла, ябай булһа – эш тиҙерәк бара. Ҡатмарлы биҙәктәр эшләгәндә, бер ултырғанда 10 сантиметрҙан күп китеп булмай. Аҫалы балаҫты Дим буйы биҙәктәре менән эшләйем. Белгәнемде баш­ҡаларға ла өйрәтергә тырышам. Мәктәп уҡыусылары ла ҡыҙыҡһына, – ти ул.

Архангел районы Орловка ауылынан Фәһимә Хәлилованың да балаҫ һуғыуға тотоноуының үҙ сере:

– Хәҙер тиҫтә йыллап һуғам инде балаҫты, үҙемдең станогым бар. Был шөғөл минең күңел йыуанысы һымаҡ. Балаҫтарымды дуҫтарға, туғандарға бүләк итәм. Ейәнсәремә лә бирҙем. Балаҫ һуғыу – ул бала саҡтағы хыял. Элек минең класташ ҡыҙымдың әсәһе балаҫ һуға торғайны. Бик ҡыҙыҡлы тойола ине эш барышын күҙәтеү. Бәләкәйҙәге хыялым, хаҡлы ялға сыҡҡас, тормошҡа ашты, – тине оҫта.

 Барлыҡ республиканан әллә күпме балаҫ оҫталары менән күрешеү форсатын булдырҙы әлеге фестиваль. Һәр береһенең үҙ алымы, үҙ биҙәге. Эленеп ҡуйылған балаҫтар күҙ ҡа­маштырырлыҡ.

Йылайыр районының Юлдыбай ауылынан Миләүшә Мора­тованың эштәре лә иғтибарҙы йәлеп итмәй ҡалманы. Балаҫ ҡына түгел, палантин, шәлдәр ҙә бар ине. Станоктарының да төрлөһөн алған.

– Бәйләмгә дәрт электән һалынған. Ете-һигеҙ йәштәрҙә Фәүзиә инәйем энә менән шәлдең уртаһын бәйләргә өйрәтте. Әсәйемдән ырғаҡ менән селтәр бәйләргә өйрәндем. Ҡартәсәйем балаҫ һуғыуға оҫта ине. Уның эшләгәнен дә күреп үҫтем. Шул ҡыҙыҡһыныу күңелдә йәшәп килгәндер инде. 2016 йылдан был шөғөл менән ныҡлап ҡыҙыҡһына башланым. Тормош иптәшем ҙур станок та яһап бирҙе, уны урын ағас тиҙәр, күсереп йөрөтөп булмай. Унан тыш, бәләкәйе лә бар. Билбау һуға торған станокты ла ҡулланам, уны таҫма станок тип йөрөтәләр. Күргәҙмәгә яңы ғына тамамлаған сана шәлен алып килдем. Борон өләсәйҙәр атта йөрөгәндә ошондай ҙур шәлде бөркәнеп ултырған. Исеме лә шунан килеп сыҡҡандыр. Сепрәк­тән балаҫ һуғыу ҙа беҙҙең яҡтарҙа киң ҡулланылған, икенсе төрлө турпыша һуғыу тиҙәр. Ағинәйҙәр бүлмәһендә ҡыҙыҡ­һыныусыларға боронғо шөғөлдө өйрәтәм. Күрше ауылдарға, башҡа райондарға ла саҡыралар. Мәктәп уҡыусылары менән дә осрашып, белгәнемде йәш быуынға өйрәтергә тырышам. Былтыр районда “Турпыша” конкурс-фестивален үткәрҙек. Бөрйән, Баймаҡ яҡтарынан да килделәр. Әлеге байрам тура­һында күптән ишетеп, көтөп йөрөнөм. Бик күп оҫталар йыйылған. Мин тағы ла нығыраҡ оҫтарырға тигән маҡсат менән килдем, – тип һөйләне Миләүшә Шаһыбал ҡыҙы эшенән айырылған арала.

Бер көн менән генә сиклән­мәне балаҫ байрамы. Икенсе көнөнә өлкәндәр, балалар өсөн оҫталыҡ дәрестәре күрһәтелде. Ҡыҙыҡһыныусылар күреп кенә ҡалманы, һорауҙарын бирҙе, үҙҙәре лә эшләп ҡараны. Фестиваль сиктәрендә түңәрәк өҫтәл дә ойошторолдо. Унда балаҫ һуғыуға ҡағылышлы төрлө сығыштар яңғыраны.

Конкурстың иң тулҡын­лан­дырғыс мәле еңеүселәрҙе иғлан итеү ине. Жюри оҫталар араһынан иң оҫталарҙы һайланы. Гран-при ике кешелә – “Туҡыусылыҡта халыҡ йолаларында инновация алымдары” номинацияһына Миәкә районынан Гүзәл Вәлитова, “Балаҫ һуғыуҙа классик йолаларҙы һаҡлаған өсөн” номинацияһына Әлшәйҙән Зәкирә Воронцова лайыҡ булды. Бынан тыш, бер төркөм оҫталарға лауреат исеме бирелде, улар башҡа номина­цияларҙа ла билдәләнде.

Балаҫ һуғыу ғына түгел, бығаса онотолған башҡа йола­ларҙы күрһәтеү майҙанына ла әүерелде әлеге байрам. Хал­ҡыбыҙҙың рухи мираҫының ни тиклем бай, тәрән булыуына һәр кем инанып ҡайтҡандыр.

Резеда ШӘҢГӘРӘЕВА.

Әлшәй районы.