Үткәндәрһеҙ киләсәк юҡ

18 апрель – Рәсәйҙең Хәрби дан көнө. Ул тарихҡа Боҙ өҫтөндәге ҡанлы һуғыш булараҡ  инеп ҡалған. Тарихсылар боҙ өҫтөндәге алышты Рәсәй тарихындағы иң тетрәндергес ваҡиғаларҙың береһенә тиңләй. 1242 йылда кенәз Александр Нев­ский етәкселегендә рус армияһы Чуд күлендә немец рыцарҙа­рын ҡыйратҡан.

22 йәшлек кенә Александр Ярос­лавович командалығында Новгород һәм Владимир һуғышсылары Ливон ордены баҫҡынсы­ларына ҡаршы тора алған. Һалдаттар күңелендә илһөйәр­лек тойғоһо йәшәгән өсөн генә улар еңеүгә өлгәшкән.

Рәсәй халҡын һәр ваҡыт Ватанына һөйөү берләштергән

Рәсәйҙә Хәрби дан көндәре күп, был тарихи даталарҙы беребеҙҙең дә оноторға хаҡы юҡ, айырыуса йәш быуынға уларҙы бик яҡшы төшөндөрөргә тейешбеҙ. Үҙен патриот тип һанаған һәр кем быны белергә бурыслы.

Һүҙ ҙә юҡ, төрлө дәүерҙә ғәзиз тыуған ере өсөн яу яланында башын һалғандарҙы иҫләргә бурыс­лыбыҙ, Ватаныбыҙ һағында тороу­сылар һәр беребеҙҙә ғорурлыҡ тойғоһо уята. Ошондай моңһоу ҙа, тантаналы ла саҡтарҙа ил өсөн үҙен аямаған һалдат һәм офи­церҙарҙы ололап хәтергә алабыҙ. Үткәндәрһеҙ киләсәк юҡ.

Рәсәй Президенты Владимир Путин бил­дәләүенсә, илһөйәрлек кеүек изге төшөнсә һәр саҡ тыуған илебеҙҙе үҫтереүгә йүнәлеш алырға тейеш.

– Халҡыбыҙҙың үткәндәге ба­тырлыҡтарын һис кенә лә оноторға ярамай, шул уҡ ваҡытта алға, киләсәккә лә күҙ ташларға кәрәк, – тине Владимир Владимирович сираттағы сығышын­да. – Тап һыны­лышлы осорҙа Рәсәй халҡын һәр ваҡыт Ватанына һөйөү бер­ләштергән. Ауыр ваҡытта берҙән-бер отошло аҙым берләшеү булған. Илһөйәрлек һәр беребеҙҙең йөрәгендә булырға тейеш.

Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров Дәүләт Йыйылышы – Ҡоролтайға сираттағы Мөрәжәғәт­намәһендә түбәндәгеләргә баҫым яһаны:

– Республиканың барлыҡ халҡы ил Пре­зидентының 112-се Башҡорт кавалерия диви­зияһы командиры, генерал-майор Миңлеғәле Шай­моратовҡа Рәсәй Геройы исемен биреү тураһындағы Указын ихлас рәхмәт тойғоһо менән ҡабул итте. Башҡортостандың Милли музейына генерал Шайморатовтың “Алтын йондоҙ”он тантаналы тапшырҙыҡ. Дөйөм милли “Тынлыҡ минуты”нда ҡатнаштыҡ. Һуғыш ветерандары өсөн – парад, онлайн тәртибендә “Үлемһеҙ полк” акцияһын үткәрҙек. Еңеү һалдаттары әүәлгесә сафта. Өлкән быуындың ҡаһарманлығы хаҡындағы иҫтәлек беҙҙең йөрәк­тәрҙә мәңге һаҡланыр!

Радий Хәбиров тиккә генә 2020 йылды Хәтер һәм дан йылы тип иғлан итмәне. Үҫмерҙәр араһында илһөйәрлеккә бәйле саралар йыш ойошторолдо, был алдынғы эш тәжрибәһе әле лә дауам итә.

Тыуған ил берәү генә!

Илһөйәрлек тураһында һүҙ сыҡҡас, ирек­һеҙҙән ике йыл дауам иткән армия йылдары иҫкә төштө. Әйткәндәй, әрме хеҙмәтенән баш тартыу, ҡасып йөрөү беҙҙең, егеттәрҙең, ике ятып бер төшөбөҙгә инмәне, киреһенсә, һалдат ҡайы­шын тағырға атлығып торҙоҡ. Был ул саҡтағы илебеҙҙәге дөрөҫ сәйәсәт алып барылыуына бәйле­лер тип уйлайым. Патриотик тойғолар көслө ине.

– Илһөйәрлек төшөнсәһенә бер яҡлы ғына түгел, ә киңерәк ҡарарға өйрәнегеҙ. – Полк командиры генерал-лейтенант Толстошеиндың шулай тип әйткәндәре әле лә хәтер­ҙә. – Атай-әсәйегеҙҙе яра­тыуығыҙ йөҙөгөҙгә сыҡҡан, ул шулай булыр­ға тейеш тә. Тыуған илде лә онот­мағыҙ. Ул да берәү генә! Һалдат икәнегеҙҙе бер ҡасан да онотмағыҙ, һалдат – Ватандың төп һаҡсыһы.

Ленин бүлмәһендә политруктар даими үткәр­гән политинформация­ларҙа илебеҙҙең тарихы­на байҡау яһалды, Рәсәй империяһының дошманын еңеп, дан килтереүен йыш телгә алдылар. Айырыуса Бөйөк Ватан һуғышы ҡаһарман­дарын беҙгә, һалдаттарға, өлгө итеп ҡуйҙылар.

“Һуғыш берәүҙең дә йәшен һорап торманы”

Ошо көндәрҙә Бөйөк Ватан һуғышы ветераны, “Еңеү өсөн” миҙалы менән бүләкләнгән Фәрит Хәсәнов менән осраштыҡ. Хөр­мәтле олатайҙы йортонда тап иттек. Иркен ихата, ҙур өй – барыһы ла бында хәстәрлекле хужаның ғүмер кисергәнен белгертә. Ҡу­наҡтарҙы тышта ҡаршыларға өйрәнгәс, беҙҙең ингәнде күрмәй ҡалғанына үкенде фронтовик.

– Ғәжәп бит, хәҙер ни машиналар тауышһыҙ, заманында ажғы­рып торған “ҡорос ат”тарыбыҙ ҡайһы ғына бейеклектәрҙе яуламаны, ниместең ҡотон алып бөттө, – тип ғорурланып һөйләй ул.

Фәрит Вәли улына һис кенә лә 96 йәште бирерлек түгел. Төҙ кәүҙә, ышаныслы аҙымдар, көр тауыш. Күпте белеүе уның бай тормош тәжрибәһе туплаған кеше икәнен күрһәтә.

– Йыл да 9 Май алдынан район хакимиәтенән ҡотларға киләләр, уларҙы түҙемһеҙләнеп көтөп алам, – тип ҡыуанысын йәшермәй ветеран. – Үткән йылда Бүздәк районы хакимиәте башлығы Илнур Иғдиев, уның ярҙамсыһы Гөлфиә Ғаб­драфиҡова, райондың ветерандар советы рәйесе Фәних Ишмаев йортобоҙға килеп Еңеү көнө менән ҡотланы. Быйыл да улар менән ихлас итеп һөйләшеп ултырырға иҫәп тотам.

Ысын офицер булараҡ, ул ҡунаҡтарҙы парад кейемендә ҡар­шы ала. Әлбиттә, һуғыш вете­ранының янында һөйөклө ҡатыны Галина Семеновна ла була. Улар бына инде 70 йыл бергә.

Фәрит Вәли улы Стәрлебаш районының Ҡарағош ауылында тыуып үҫкән. Бәләкәйҙән тыуған ауылы колхозында тир түккән, ҡайҙа ғына эшкә ебәрһәләр ҙә, бурысын намыҫ менән башҡарған.

1943 йылдың 2 октябрендә егетте армияға алғандар. Курсант Хәсәнов Украина ерен немец илбаҫарҙарынан азат итеүҙә ҡатнашҡан, батырлыҡтар күрһәтеп бик күп орден һәм миҙалдар менән бүләкләнгән. 

– Һуғыш берәүҙең дә йәшен һорап торманы – өлкәндәр ҙә илде һаҡларға ашыҡты, фронтҡа йәшләй генә алғандар ҙа күп ине, – ти әңгә­мәсем. – Әле үҙемде урамда йөрөгән 16-17 йәшлектәр менән сағыштырам да, бигерәк йәш бул­ғанмын икән, тип аптырам ҡуям. Уның ҡарауы, иртә өлгөрҙөк, донъя йөгөн иңгә йәшләй йөкмәнек. Ҡыҫҡа ғына ваҡытта һуғышҡа әҙер­ләне­ләр. Тиҫтерҙәрем менән йәһәтерәк алғы һыҙыҡҡа барырға атлыҡтыҡ, фашисты өңөнә тиҙерәк ҡыуып индереү теләге менән яндыҡ. Землянка тормошон кинонан ҡарап ҡына белмәйем, миңә яҡшы таныш ул. Мылтыҡтан атырға, парашюттан һикерергә өйрәттеләр, дошман тылынан кәрәкле мәғлүмәтте беҙҙекеләргә еткереп торҙоҡ.

Совет һалдатының батырлы­ғына, ысынлап та, тиңдәр юҡтыр. Һәр метр ер өсөн алыш бик ҡыҙыу барған. Ниһайәт, бер көн иртә менән “подъем” булған, йәһәт кенә сафҡа теҙгәндәр, командирҙары еңеү тураһында иғлан иткән. Был Днепропетровск өлкәһенең Кривой Рог ҡалаһында булған. Полковник Фәрит Хәсәнов билдәлә­үен­сә, ул саҡта кисергән тойғоно һөйләп аңлатырлыҡ түгел. Улар еңгән, бары тик берҙәмлек һәм теләктәшлек арҡаһында ғына еңгән. Илебеҙ тарихындағы иң ҡот осҡос ҡан ҡойош тынғас та яҡташыбыҙҙы тыуған яҡтарға ҡайтармай оҙаҡ тотҡандар.

Башта Үзбәкстанға оҙаталар. Ысынлап та, һүҙгә әүәҫ һәм тәрән белемле Фәрит Вәли улын Баш­ҡортостандан ситтә лә бик яҡшы беләләр. Полковник Хәсәнов бай­таҡ йылдар Үзбәкстанда йәшәгән һәм эшләгән. Сит ергә тиҙ яраҡлаш­ҡан, тәүҙән үк ныҡышмал рәүештә эшкә тотонған, ҡыҫҡа ғына ваҡытта үҙен ыңғай яҡтан ғына күрһәтеүгә өлгәшкән. Оҙаҡ ваҡыт Үзбәкстан­дың Ҡарағалпаҡстан буйынса социалистик милекте урлаусы­ларға ҡаршы бүлеген етәкләгән. Ә инде аҙаҡтан Башҡортос­танға ҡайтҡас, Бүздәк районында милиция начальнигы кеүек яуаплы вазифаны башҡарған. 

Фәрит Хәсәнов буласаҡ тормош иптәше менән һуғыш осоронда танышҡан. Сығышы менән Рязань өлкәһенән булған, Галина исемле ҡыҙға күҙе төшкән егет тотҡан еренән һынды­рырға ҡарар иткән – һылыуҡайҙы кәләшлеккә һоратҡан.

– Һөнәрем бар, тормошома ҡот өҫтәгән Галям мине өйҙә көтә, тағы ни кәрәк! – ти ул бөгөн. – Тыуған илебеҙҙең яҡты киләсәге өсөн тырыштыҡ инде, күңелле осор булараҡ хәтеремә уйылған ул йылдар, һис кенә лә үкенмәйем. Балаларым атай-әсәй тип өҙөлөп тора, ейән-ейәнсәрҙәрем буй еткерә, шул бәхет түгелме ни?!

Илдар АҠЪЮЛОВ.