Империя канцелярияһын алған герой

Исхаҡ Ғүмәров 1912 йылда Баймаҡ районының Үрге Мәмбәт ауылында күп балалы шахтер ғаиләһендә тыуған. Бала сағы Беренсе донъя, Граждандар һуғыштары, илдәге аслыҡ йылдарына тура килә. Атаһы Иҙрис Баҡый улы 32 йәшендә генә Ыуараш шахтаһында аварияла һәләк була. Балаларҙы етем ҡалдырмаҫ өсөн, башҡорт йолаһы буйынса, атаһының ағаһы Ибраһим үҙенең улы Искәндәрҙе килене Хәмиҙә Нәжметдин ҡыҙына өйләндерә.

Был турала Исхаҡ Иҙрис улы үҙе­нең ҡулъяҙмаһында ошондай иҫтәлектәр яҙып ҡалдырған: “...1904 – 1905 йылдарҙағы Рус-япон һуғышында ҡатнашҡан, Георгий тә­реһенә лайыҡ булған атайым, һә­ләк булырынан бер көн алда алып ҡайтҡан өс тәңкәһенән беҙҙең һәр ҡайһыбыҙға баҡыр биш тин­лектәрҙе таратып, һәр беребеҙҙе үбеп һәм ҡыуана-ҡыуана һөйөп, үҙе кеүек көслө шахтер булып үҫе­үебеҙҙе теләгән. Быларҙың барыһы тураһында ла миңә әсәйем һөйләне.

Атайымдың әйткәндәрен, ауыр бала саҡ һәм үҫмер осоромдан баш­лап, хеҙмәттә, шәхси һәм йәмәғәт тормошонда уға лайыҡлы булыу өсөн талап булараҡ күңе­лемдә һаҡланым. Ошоно хәтерҙә тотоп, таусы булдым, уның кеүек һалдат булырға тырыштым – васыятын намыҫ менән үтәгән­мендер тип уйлайым...” Ысынлап та, утты-һыуҙы кискән, оло тормош юлы үткән Исхаҡ Иҙрис улы Ғүмәров ата-әсә аманатына ғүмере буйы тоғро ҡалды. Ул хеҙмәт юлын 12 йәшенән рудниктарҙа башлай, Баймаҡ тау-сәнәғәт техникумын тамамлай, 1933 йылда Ҡыҙыл Армия сафына алына һәм бөтә ғүмерен хәрби һөнәргә бағышлай.

Шул йылда Ҡазан хәрби учили­щеһына уҡырға инә. Артабан Камчаткала хеҙмәт итә, Мәскәүҙә М.В. Фрунзе исемендәге Хәрби академияны тамамлай. Бөйөк Ватан һуғышының тәүге көндәренән алып аҙағына тиклем барлыҡ ҙур хәрби операцияларҙа (Ленинград блока­даһын өҙөүҙән башҡа) ҡатнаша. Исхаҡ Иҙрис улы үҙенең ҡулъяҙ­ма­һында: “Дүрт йыл дауам иткән һуғыш барышында миңә ун фронт, һигеҙ армия, туғыҙ дивизия составында яу юлы үтергә, шул иҫәптән ете полктың командиры, өс дивизия штабының начальнигы булып хеҙ­мәт итергә тура килде”, – тип яҙған.

Хәрби командир И.И. Ғүмәров фашист илбаҫарҙарына ҡаршы һу­ғышты, уның тәүге минуттарына ша­һит булып, Көнбайыш Белорус­сияның Белосток ҡалаһында башлай. Мәскәү яны, Сталинград алыш­тарында, Днепрҙы кисеүҙә, Ясско-Кишинев хәрби операцияһы барышында Украинаны һәм Молдавияны азат итеүҙә, Висла-Одер операцияһында Польшаны азат итеүҙә, Берлин хәрби операция­һында фашистарҙы дөмөктөрөүҙә ҡатнаша. Гвардия подполковнигы Ғүмәровтың 1050-се полкы, Шпрее йылғаһын тәүгеләрҙән кисеп сығып, Трептев паркы ҡаршыһындағы Авиация министрлығы, гестапо биналарын фашистарҙан таҙартып, Гитлерҙың тимер-бетон менән ны­ғытылған ер аҫты бункеры урын­лашҡан Империя канцелярияһын алыусылар рәтендә була.

Был полк яугирҙәре фашист Германияһының һуңғы бастионы булған Империя канцелярияһы өҫтөнә Еңеү символы булған Ҡыҙыл байраҡты ҡаҙай. Был ваҡиғаның шаһиты булған хәрби политхеҙмәткәр А.В. Никулина: “...Тырнаҡтарына фашист свасти­каһын ҡыҫып тотҡан ыласын һынлы Германия рейхы гербын 1050-се полк командиры И.И. Ғүмәров империя бинаһынан алып ташларға бойороҡ бирҙе. Оҙаҡламай ғәрәсәт­ле һын бина алдына ҡолап төштө. Был трофей бөгөн Мәскәүҙә СССР Хәрби Көстәренең Үҙәк музейында һаҡлана”, – тип яҙа мемуарында.

Журналист Юрий Альников сирек быуат элек үҙенең бер мәҡәләһендә полк командиры И.И. Ғүмәровты “ысын мәғәнәһендә Берлин хәрби операцияһына һуңғы нөктә ҡуйған шәхес” тип дәлилләп билдәләй. Башҡортостандың халыҡ шағиры Назар Нәжми, ошо ваҡиғаны һүрәтләп, үҙенең бер шиғырында: “Империя һыны ҡолап ятты бына Башҡорт-яугире аяҡ аҫтында”, – тип ғорурланып яҙа.

Гвардия подполковнигы И.И. Ғүмәров Бөйөк Ватан һуғышындағы батырлыҡтары өсөн I дәрәжә Ватан һуғышы ордены (1942 йыл), Ҡыҙыл Йондоҙ ордены (1944 йыл), Хәрби Ҡыҙыл Байраҡ ордены (1945 йыл), II дәрәжә Ватан һуғышы ордены (1945 йыл), “Сталинградты оборо­налаған өсөн” ( 1943 йыл), “Хәрби ҡаҙаныштары өсөн”, Польшаның “Батырҙар тәреһе” (“Крест храбрых”) миҙалдары менән бүләк­ләнгән. Хәрби батырлыҡтары өсөн Исхаҡ Иҙрис улы өс тапҡыр (1942, 1944, 1945 йылдарҙа) СССР-ҙың юғары наградаһы – Ленин орденына тәҡдим ителә, әммә юғарыраҡ штаб начальниктарының ҡарары менән уның урынына үрҙә һанап кителгән наградалар тапшырыла. Быны Рәсәй Федерацияһы Оборона министрлығының Үҙәк архи­вының электрон сайтында һаҡлан­ған хәрби документтар раҫлай.

Һуғыш тамамланғас, Исхаҡ Ғүмәров, хәрби госпиталдә дауаланып һаулығын нығыта һәм яңынан хәрби хеҙмәткә әйләнеп ҡайта. 1970 йылдар башында Өфө ҡалаһының Калинин районы хәрби комиссариатындағы хеҙмәтенән хаҡлы ялға сыға.

Утты-һыуҙы кискән яугир, бай тормош тәжрибәһенә эйә булған хәрби командир хаҡлы ялда ла йәмәғәт эшендә әүҙем ҡатнашты. Полкташ дуҫтары уны хөрмәтләп, осрашҡанда ла, Исхаҡ олатайға яҙған хаттарында ла “дед” тип өндәшкән. Ә беҙҙең быуын күңелендә Исхаҡ Иҙрис улы Ғүмәров легендар полк командиры, абруйлы аҡһаҡал, Бөйөк Еңеү һалдаты булып хәтерҙә ҡалды.

Илнур ҒҮМӘРОВ, Темәс мәктәбе уҡытыусыһы.

Баймаҡ районы.