Подъезд ремонтлау йорт һалыу түгел, шулай ҙа мәшәҡәтле генә эш булып сыҡты ул. Башҡортостан Башлығы вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусы Радий Хәбировтың күрһәтмәһе менән ҡабул ителгән был программа март айында уҡ ғәмәлгә ашырыла башлаһа ла, Өфөлә, мәҫәлән, мәҡәлә яҙылған көнгә эш тулыһынса үтәлгән һәм йәшәүселәр тарафынан ҡабул ителгән подъездар һаны тиҫтә самаһы ғына ине.
Республика етәксеһенең башланғысы менән
Башҡортостан Башлығы вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусы Радий Хәбировтың башланғысы менән күп ҡатлы йорт подъездарын ремонтлау программаһы ҡабул ителеүен халыҡ хуплап ҡаршы алды. Был аңлашыла ла – кешеләрҙең үҙҙәренә шунда йәшәргә бит, көн һайын үтеп йөрөй торған урын, килгән ҡунаҡтар алдында ла оят булмаясаҡ, балалар ҙа ҡала йортоноң ниндәй булырға тейешлеген күреп үҫә.
Ҡайҙа һәм күпме подъезд ремонтланырға тейеш? Уның буйынса үлсәмдәр быйылғы йыл башында уҡ билдәләп ҡуйылғайны инде: күп ҡатлы 17 мең йортҡа ҡараған 48,5 мең подъездың бөгөнгә 26 меңенә ремонт талап ителә.
Республиканың Торлаҡ-коммуналь хужалыҡ министрлығы мәғлүмәттәренә ярашлы, биш ҡатлы йорттоң бер подъезын йүнәтеү – 220 мең һумға тиклем, туғыҙ ҡатлыһыныҡы 450 мең һум самаһы тәшкил итәсәк, 10 ҡаттан да бейегерәк булған йорттоң подъезын ремонтлау 500 мең һумға төшәсәк. Яҡындағы йылдарҙа был эшкә алты миллиард һум тотоноласаҡ икән.
Ҡайһы йортта ниндәй подъездарҙы ремонтлауҙы муниципалитет хәл итә. Программаға инеү мәсьәләһе күп ҡатлы йортта йәшәгәндәрҙең йыйылышында ҡарала. Нигеҙҙә, биш йыл ремонтланмаған йәки техник торошо насар булған подъездарҙы һайлап аласаҡтар. Тәбиғи, бөтә подъездар ҙа бер юлы төҙөкләндерелә алмай, барыһы ла сығым талап итә, шуға күрә быйыл дүрт меңе генә ремонтланасаҡ, ҡалғандары киләһе йылдарға күсә. Ә программаға күп ҡатлы йорттары булған бөтә муниципалитеттар ҙа индерелгән.
Кем түләй? Подъезда Капиталь төҙөлөш буйынса төбәк операторы башҡарасаҡ эштәр (ә уның исемлеге йыйылышта алдан иғлан ителергә тейеш) өсөн республика һәм муниципалитет ҡаҙнаһы иҫәбенә хисаплашасаҡтар. Тик был программала бер өҫтәмә шарт бар: әгәр ҙә тәғәйен подъезда йәшәүселәр был исемлекте киңәйтергә теләһә, өҫтәмә сығымдарҙы улар үҙҙәре ҡаплаясаҡ. Йыйылыштарҙа әйтеүҙәренсә, ундай эштәр иҫәбенә видеокамера йәки ҡәҙимге домофон урынына видеодомофон ҡуйыу һәм башҡалар инергә мөмкин.
Гөл үҫтереү урыны – подъезд...
Барыбыҙ ҙа күреп йөрөйбөҙ: күп ҡатлы йорттоң тышҡы күренеше күркәм, фатирҙар ҙа хужаларының зауығы буйынса матур йыһазландырылған, ләкин урамдан ошо фатирға инер өсөн үтергә тура килгән подъезд йыш ҡына насар тәьҫир ҡалдыра – улар бысраҡ, ҡотһоҙ, буяуы ҡупҡан, баҫҡыс тотҡалары төшкән йәки емерелгән, насар еҫ аңҡығандары ла байтаҡ... Подъездарҙың беҙҙең йәмғиәттең йөҙөн билдәләгән күренеш икәнен саҡ аңлай башланыҡ шикелле. Йөҙө тигәндәй, подъездары ла ниндәй йорт булыуынан тора. Торлаҡҡа сиратты кәметеү маҡсатындалыр инде, эре панелдәрҙән тиҙ арала һалынған күп ҡатлы йорттарҙа улар шөкәтһеҙ, зауыҡһыҙ, ә һуңғы бер-ике тиҫтә йылда ҡалҡып сыҡҡан заманса йорттарҙа дөйөм ҡулланылыштағы урындарҙы ла матур итеп эшләргә ынтылалар. Һуңғыларында хужалары был фатирҙарҙы һатып алған, шуға ла мөлкәттең ҡәҙерен белергә, ватмаҫҡа, сыймаҫҡа тырышалар. Ә консьерж ултырған подъездар һәр саҡ ҡараулы, таҙа, сөнки даими күҙәтеү аҫтында.
– Һеҙ Ишембайға йәки Учалыға барып ҡарағыҙ, ундағы урамдарҙа ниндәй бөхтәлек! – тигәйне бер саҡ Башҡортостен етәксеһе Радий Хәбиров, Өфө ҡалаһы етәкселеген урамдарҙағы бысраҡ һәм тәртипһеҙлек өсөн шелтәләп.
Был подъездарға ла ҡағыла. Күбеһенсә биш ҡатлы йорттарҙан торған Учалы ҡалаһында, мәҫәлән, ҡайһы подъезға инһәң дә, таҙа, буяуын да даими яңыртып торғандары күренә, байтаҡтарында стенаны матур панно менән биҙәгәндәр. Ә Тыныслыҡ, Киров, Муса Мортазин һәм башҡа ҡайһы бер урамдарҙағы йорт подъездарында гөл үҫтерәләр. Тимәк, йорттарҙа йәшәгәндәр ҙә подъезды үҙ фатирына ҡараған кеүек хәстәрләй, коммуналь хужалыҡтарға ла талап ҙур.
Үрҙә һүҙ алып барылған программаға ярашлы ремонтланған әҙер подъездар бар, уларҙа йәшәгәндәрҙең бер өлөшө эштең сифатынан ҡәнәғәт. Әммә еренә еткереп эшләнмәйенсә лә ни ҡөҙрәт менәндер заказсыға тапшырылғанына дәғүә белдергәндәр ҙә юҡ түгел. Эште тамамламаҫ борон уҡ ҡабул итеүҙе талап иткән подрядсылар ҙа осраштырғылай икән. Бында иң насар тәьҫир ҡалдырғаны: әҙерлек осорон бик оҙаҡҡа һуҙыу, графикты бар тип тә белмәгән осраҡтар йыш. Финанслауҙа килеп тыуған аңлашылмаусанлыҡ, эштәге һүлпәнлек, төҙөлөштө сифатлы итеп башҡара белмәгән “кадрҙар” (нигеҙҙә, биҙәкләүселәр) йәлеп итеүҙәре арҡаһында республика Башлығы вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусы Радий Хәбировтың төбәк капиталь ремонт фонды етәкселеген алмаштырырға мәжбүр булыуы тураһында яҙғайныҡ инде. Хәҙер, бөтә был иҫкәрмәләр эштә файҙаланыла, сифатҡа иғтибар бермә-бер артты. Өфөнөң Октябрь проспектындағы 7-се һәм 5-се “а”, 88-се, Обь урамындағы 8-се, Коммунарҙар урамындағы 8-се йорттарҙағы подъездар әҙер һәм урындағы халыҡтан эш сифатына ҡарата ризаһыҙлыҡ ишетергә тура килмәне.
Беҙ баш ҡаланың “Сипайлово” биҫтәһендәге Бикбай урамының 39-сы йорто янында торабыҙ. Был туғыҙ ҡатлы бинала барлыҡ подъездарҙа ла ремонт бара. Тышта бер ҡайҙа сүп өйөмө күренмәй, күрәһең, арттарынан йыйыштыра баралар. Подъездарҙа стена тигеҙ итеп шымартылған, пластик тәҙрәләр ҡуйылған, ишектәр яңы. Почта йәшниктәрен урынлаштыраһы, буяйһы һәм баҫҡыс тотҡаларын ҡуяһы бар.
– Былай еренә еткереп башҡаралар шикелле, тик бигерәк оҙаҡ – ике ай элек башланғайны ремонт, һаман осо-ҡырыйы күренмәй, – тине ошо йорттоң 2-се подъезынан сыҡҡан апай. – Үтеп барған ыңғайы ҡарайбыҙ, тилбер генә йөрөйҙәр кеүек, тик бер нисәшәр көнгә ҡайҙалыр юғалып торалар...
“Юғалыу” сәбәбе әллә ни сер түгел: тимәк, шул арала кемгәлер фатирын ремонтлашып өлгөрәләр. Төҙөлөш объектында йөрөгәндәрҙең бының өсөн арзаныраҡ алғанын һәр кем белә, сөнки, фатир ремонтлауға махсуслашҡан фирма хеҙмәткәрҙәренән айырмалы, был мәлдә уларҙың рәсми эш урынында ла хеҙмәт хаҡы яҙылып бара бит. Тик Бохара егете Хәмзә минең был фекер менән килешмәй:
– Юҡ, юҡ, беҙ ошонда ғына, дүрт подъезды бер юлы ремонтлайбыҙ. Ни өсөн шулаймы? Береһендә штукатурка йәки буяу кипкәнен көтөп тик ултырып булмай бит, икенсеһендә эш башлай торабыҙ, шулай ырамлыраҡ та. Беҙ дүрт кешенән торған бригада эшләйбеҙ. Әле башҡалар ҡайҙамы? Ашарға киткәйнеләр, оҙаҡламай ҡайтырҙар.
– Күпме түләйҙәр һеҙгә, эш хаҡынан ҡәнәғәтһегеҙме?
– Бик ҡәнәғәтбеҙ. Беҙгә һәр подъезд өсөн айырым иҫәпләшәләр. Күрше йорттағы подъезды тамамлағас та бригадаға 80 мең һум бирҙеләр.
– Урта Азия егеттәренең уңған һәм йылғыр икәнен беләбеҙ, ләкин ни өсөн урындағы төҙөүселәрҙе саҡырмайҙар икән, бының сәбәбе нимәлә тип уйлайһығыҙ?
– Өфө төҙөүселәрен дә саҡыралар, беҙ уларҙы йыш осратабыҙ, – ти Хәмзә. – Күрәһең, һеҙҙең ҙур ҡала өсөн төҙөүселәр етешмәйҙер.
Төбәк операторы белгестәре раҫлауынса, улар ремонт эштәре барған подъездар буйлап әленән-әле рейд үткәреп ала, бында йәшәгән халыҡтың ялыуҙарына һәм тәҡдимдәренә ҡолаҡ һала. Әммә, һис шикһеҙ, күп ҡатлы йорттарҙа йәшәгәндәр үҙҙәре лә әүҙемлек күрһәтергә тейеш. Бындай әүҙемлек күҙәтелмәгән хәлдә муниципалитеттар ҡайғыртырға тейеш: ҡала тормошона битараф булмағандарҙы эҙләп табырға, йорт комитеттары ойошторорға... Рәсәйҙең Торлаҡ кодексы уларға бындай мөмкинлек бирә. Тормош күрһәтеүенсә, әүҙемлек булған урында бөтә нәмә тәртиптә һәм ваҡытында ремонтлана.
Туймазы районы хакимиәте башлығының торлаҡ-коммуналь хужалыҡ буйынса урынбаҫары:
– Район биләмәһендә барлығы 800-гә яҡын подъезды ремонтлау планлаштырыла. Улар Туймазы ҡалаһында һәм Ҡандра, Серафимовка, Собханғол, Түбәнге Троицк, Дуҫлыҡ ҡасабаларында. Быйылғы эш күләме күп ҡатлы 41 торлаҡ йорттоң 136 подъезын солғап алырға тейеш. Әлеге көндә ремонт эштәре 75 подъезда алып барыла. Алдағы ике-өс айҙа быйылға билдәләнгән подъездарҙың 80 процентында ремонт үткәреп бөтөргә йыйынабыҙ.
Ошоға саҡлы был күләмгә сыға алмауыбыҙҙың сәбәбе шунда: подрядсылар әҙерлек эшен оҙаҡҡа һуҙҙы. Күптән түгел уларҙың бер нисәһенән баш тартырға ҡарар иттек. Нигеҙҙә, Туймазы һәм яҡын-тирәләге төҙөүселәрҙе ялларға тырышабыҙ.