Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының кешелектең йәшәү перспективалары тураһында сираттағы доклады матбуғатта баҫылды.
Рәсми телдә ул “Донъя халҡының перспективалары-2019” тип атала. Беҙ күбеһенсә кешелеккә төҙәтә алмаҫлыҡ зыянды океанды бысратҡан пластик әйбәрҙәрҙән, климаттың ҡырҡа үҙгәреүенән, боҙлоҡтоң иреүенән, ҡалаларҙың бензин, зарарлы ҡалдыҡтарҙан бысраныуынан, Төньяҡ Кореялағы атом бомбаһы хәүефенән күрәбеҙ. Хатта итте күп ашауҙан, аҙыҡ-түлектең экологик яҡтан таҙа булмауынан да шикләнеп, уларҙы ла халыҡтың ғүмер оҙайлылығына хәүеф тыуҙырған факторҙар иҫәбенә индерәбеҙ.
Әммә кешелекте был сәбәптәр генә юҡҡа сығара алмай. Беҙ бөгөн алдынғы тип иҫәпләгән йүнәлештәрҙең ошо үрҙә әйтелгәндәргә ҡарағанда ла йылдамыраҡ, “уңышлыраҡ” кешелекте һәләкәткә килтерәсәген аңларға тейешбеҙ.
Быны аңлау өсөн беҙгә аныҡ һандар һәм факттар ярҙам итер. 1990 йылда тыуымдың дөйөм коэффициенты, йәғни бер ҡатындың ғүмер дауамында сабыйҙарҙы яҡты донъяға килтергән күрһәткесе, 3,2 тәшкил итте. Быйыл ул ни бары – 2,5. 2050 йылда, БМО иҫәпләүҙәре буйынса, был күрһәткестең 2,2-нән артмаясағы күҙаллана. “Бер ҡатынға – 2,1 бала” тигән һанды иҫтә тотоу бик мөһим, сөнки планетала был күрһәткес аҙ ғына булһа ла түбәнәйә икән, кешелек һәләкәт юлына баҫты, үҙен бөтөрөүгә бара тигән һүҙ. Тәүҙәрәк был һан арифметик рәүештә үҫә барыр, әммә яйлап кешелектең үҙен үлемгә дусар итәсәге көн кеүек асыҡ. 2,1 күрһәткесенә ҡасан да булһа төшәсәкбеҙ, 2052, әллә 2060 йылдамы, уныһы әллә ни мөһим түгел, әммә ошо көнгә барып етәсәгебеҙгә шик юҡ. Әлбиттә, был “дауахана буйынса уртаса температура”. Был осраҡта ла Африканың ҡайһы бер илдәрендә тыуым ошо һандан юғарыраҡ булыр. Әммә башҡа илдәрҙә уның ныҡ кәмеүе ихтимал. Мәҫәлән, “халыҡтың тарихи артыуы” бер нисә йылдан Һиндостанда, Мексикала һәм Төркиәлә тамамланасаҡ. Алдағы ун йыллыҡта Сәғүд Ғәрәбстанында ла шул уҡ хәл күҙәтеләсәк.
Донъя илдәренең яртыһында (әйткәндәй, яҡшы, мул тормошта йәшәгән илдәрҙә) кәмеү процесы бара. Рәсәйҙә, Бразилияла, Ҡытайҙа, Иранда, Көньяҡ Кореяла, Японияла, бөтә Европала, АҠШ-та халыҡ һаны һиҙелерлек аҙая. Ни өсөн Ер шарында тормош яҡшыра барған һайын кеше иҫәбе кәмей һуң? Беренсенән, медицина контрацепцияһының үҫешеүе һөҙөмтәһендә ҡатындар бала тапмаҫҡа тырыша. Икенсенән, ҡатын-ҡыҙҙың белем кимәле күтәрелеүе, карьераға ынтылыуы кейәүгә сығыуҙы тотҡарлай. Өсөнсөнән, фән, технологиялар һәм иҡтисад өлкәһендәге уңыштар һөҙөмтәһендә күп граждандарҙың ҡартлыҡта балалар ярҙамында түгел, ә пенсия һәм туплаған аҡсаһы иҫәбенә йәшәү мөмкинлеге тыуҙы.
Бер һүҙ менән әйткәндә, ХХ быуат һәм ХХI быуаттың башы һиҙелерлек дәрәжәлә кешене элекке бурыстарынан азат итте. Хәҙер ул аҡса туплау урынына кредит ала, бала-саға үҫтерәһе урынға сәйәхәттәрҙә йөрөүҙе хуп күрә. Йәшәү рәүешенең үҙгәреүе кешелек донъяһын тамырынан үҙгәртә. Шуныһы ҡотолғоһоҙ: халыҡ ҡартая. Йылдар уҙған һайын донъяла пенсионерҙар артасаҡ ҡына, шуның артынса ярҙамға, тәрбиәгә һәм аҡсаға мохтаждар күбәйәсәк.
Шулай итеп, иҡтисад структураһы бөтә илдәрҙә лә үҙгәрәсәк, балалар баҡсаһындағы тәрбиәселәр урынына ҡарт-ҡороно тәрбиәләүселәргә һорау артасаҡ.