Күренекле башҡорт ғалим-методисы Мәрйәм Ғималованың тыуыуына 100 йыл тулды. РСФСР, БАССР мәктәптәренең атҡаҙанған уҡытыусыһы, педагогика фәндәре кандидаты, К. Ушинский миҙалына лайыҡ шәхес ул.
Мәрйәм Ғилметдин ҡыҙы 1922 йылдың 22 июнендә хәҙерге Мәсетле районының Дыуан-Мәсетле ауылында донъяға килә. Атаһы Ғилметдин ауылдың урта хәлле кешеһе Ғималетдиндең улы була. Ғималетдин дүрт балаһын – Ғилметдин, Миңләхмәт, Кинжәбай, Рамаҙанды – белемле кеше итеп тәрбиәләргә тырыша. 1883 йылда тыуған олоһо Ғилметдин айырыуса отҡор була. Земство мәктәбен тамамлай, аҙаҡ юғары рус-башҡорт мәктәбендә уҡый. Әрме хеҙмәтенә бара. Ә 1908 йылда, 25 йәшендә, “Ауыл уҡытыусыһы” таныҡлығы ала. Шунан Мәсетле, Дыуан яҡтарында мәктәптә эшләй, башҡорт, рус, немец телдәрен өйрәтә.
Бына шунан башлана ла инде Ғималовтарҙың уҡытыусылар династияһы. Әйткәндәй, үҙем дә – ошо ауылда тыуған, ошо уҡытыусыларҙың йылы ҡулында уҡып кеше булған затмын. Арҙаҡлы ауылдашым Мәрйәм апай менән һәр саҡ ғорурландым, ахырҙа үҙем дә әҙәбиәткә ылыҡтым: беҙ шул Әй буйының йәшел сиҙәменә тәү тәпәй баҫҡанбыҙ, һыуын эсеп үҫкәнбеҙ, шул уҡ күктәргә баҡҡанбыҙ. Бала сағыбыҙ шунда үткән.
Мәрйәм апай 14 йәшендә ауылдан 17 саҡрымдарҙағы Мәсәғүт педагогия училищеһына уҡырға инә. Унан һуң биш йыл Ҡариҙел районының Байҡыбаш ауылында балаларҙы башҡорт теле һәм әҙәбиәтенән уҡыта. 1945 йылда Өфөгә килгәс, К. А. Тимирязев исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия институтының (аҙаҡ – Башҡорт дәүләт университеты) тарих-әҙәбиәт бүлеге студенты булып китә. Институтты тик яҡшы билдәләргә тамамлай.
Юғары уҡыу йортонда уҡығанда уҡ, 1949 йылдан, 9-сы башҡорт мәктәп-интернатында (хәҙер – Рәми Ғарипов исемендәге 1-се Башҡорт республика гимназия-интернаты) башҡорт әҙәбиәтен уҡыта. Шунда яҡташ уҡыусыһы Рәми Ғариповтың ижади һәләтен тойоп, уны үҫтерергә тырыша. Һуңынан буласаҡ шағирҙың иң яратҡан уҡытыусыларының береһенә әйләнә. Мөғәллим менән шәкерттең бергә төшкән фотолары, бер-береһенә яҙған хаттары һаҡлана. Шағир унда “әҙәбиәтте иң нескә тойған тәүге шиғри уҡытыусыма” тип яҙа.
1957 йылда Мәрйәм Ғималова СССР Фәндәр академияһының Башҡортостан филиалы аспирантураһын тамамлай, РСФСР Мәғариф министрлығының милли мәктәптәр ғилми-тикшеренеү институтына эшкә урынлаша. Ә тағы ла дүрт йылдан педагогия фәндәре кандидатлығына диссертация яҡлай. Мәскәүҙән килгән профессорҙар йәш белгесте – башҡорт әҙәбиәте методикаһы, В. Песков менән Ә. Әхмәрованы – рус теле, Ф. Исламованы башҡорт теле буйынса дәреслектәр төҙөү эшенә һайлап ала. Әйтергә кәрәк, ул заманда аспирантура тамамлаған, ғөмүмән, ғилми дәрәжәгә эйә белгестәребеҙ бармаҡ менән генә һанарлыҡ, һәр береһе алтынға торошло ине.
Әҙәбиәт методикаһының шундай һайлам ғына вәкилдәренең береһе ең һыҙғанып яңыса дәреслектәр төҙөүгә тотона, күп уҡытыусылар раҫлауынса, ниһайәт, башҡорт әҙәбиәтен уҡытыуҙың фәнни-теоретик нигеҙҙәрен һала. Күп йыллыҡ хеҙмәт бушҡа китмәй: “Мәктәптә Баязит Бикбай ижадын өйрәнеү” (1964), “V – VII кластарҙа башҡорт яҙыусыларының әҫәрҙәрен өйрәнеү” (1972), “Урта мәктәптәрҙең IV – VIII кластарында башҡорт әҙәбиәтен уҡытыу методикаһы” (1982), “V – VIII кластарҙа башҡорт әҙәбиәтен уҡытыу методикаһы” (1994) исемле ҙур монографиялары донъя күрә, бөтә кластар буйынса башҡорт әҙәбиәтен уҡытыу программалары төҙөлә. Нисәмә быуын башҡорт балалары Мәрйәм Ғималованың әҙәбиәт дәреслектәрен уҡып үҫте, ә күпме әҙәбиәт уҡытыусылары уның методикаһынан файҙалана!
Ғалимә 37 йыл буйы академик Ғайса Хөсәйенов менән әҙәбиәт дәреслектәре ижад итә. Уларҙың күбеһе дәреслектәр конкурсында еңеп сыҡҡан. Мәрйәм Ғималова ысынында – башҡорт әҙәбиәтен уҡытыу методикаһына нигеҙ һалған инсан, йәнә шул методиканы эшләү, үҫтереүҙә үҙ мәктәбен дә булдырҙы. Роберт Байымов, Рәшит Шәкүр, Әхәт Вилданов, Әхмәт Сөләймәнов, Мирас Иҙелбаев, Миңлебай Юлмөхәмәтов, Рафаэль Аҙнағолов, Фәүриә Аҡҡужина, Ғиниәт Ҡунафин, Булат Ғафаров – шул мәктәптән.
900-ҙән ашыу ғилми хеҙмәт, дәреслектәр һәм уҡытыу-методик әсбаптар авторы, Башҡортостан һәм Рәсәй Федерацияһының мәғариф отличнигы. Ул шиғри күңелле зат та була: бик күп шиғырҙарҙы яттан белә, шуларҙы әленән-әле дәреслектәренә индереп ебәрә.
Минең ауылдаш апайым! Күпте күргән, кисергән, төрлө холоҡло түрәләр менән эшләгән; үҙе лә бер ҡатлы, елбәҙәк кенә холоҡло түгел. Төплө уйлап эш итеүсән, ҡыйыу ҙа ҡатын ине ул. Ғөмүмән, беҙҙең ауыл кешеләре ебегән түгел, үтә хискә лә бирелеп бармайҙар, бер-береһен дә “өф” итеп кенә тормайҙар. “Үҙ илеңдә әүлиә юҡ” тигән әйтем, бәлки, нәҡ Мәстауылда тыуғандыр ул. Апайымдың эсендәге – тышында, уйлағанын ярып әйтә торғайны.
Рәми Ғарипов, Ғәбиҙулла Зарипов һәм дә Мәрйәм Ғималова... Шуға уның менән ғорурланырға хаҡым барҙыр, тим. Бер үк күктәргә баҡҡанбыҙ, бер үк һауаларҙы һулағанбыҙ...
Ринат КАМАЛ