Балаларыбыҙ иҫән-һау булһын!

Бына йәмле йәй менән бергә балаларҙың көтөп алған каникулдары ла етте. Тап ошо ваҡытта улар күп осраҡта ҡарауһыҙ ҡала ла инде. Тормошобоҙ асылы, йәшәүебеҙ мәғәнәһе балаларыбыҙ иҫән-һау булһын, ҡайғы күрһәтмәһен Хоҙай. Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, былтыр йәй республикала янғында – 10, юл фажиғәһендә – 21, һыуға батып 6 бала һәләк була. Хәүеф-хәтәр күҙ нурҙарыбыҙҙы һағалап ҡына тора. Уларҙың имен булыуы, бәлә-ҡазаға тарымауы тәү сиратта беҙгә, ололарға, бәйле. Үкенескә ҡаршы, күп осраҡта балаларыбыҙға ябай ғына хәүефһеҙлек ҡағиҙәләрен өйрәтергә ваҡыт тапмайбыҙ. Мәҫәлән, ошо көндәрҙә Өфөләге юл-транспорт фажиғәһендә туғыҙ йәшлек малайҙың ғүмере өҙөлдө. Ҡурҡыныс авария Октябрь проспектында – “Мир” туҡталышы янында теркәлә. Светофорҙың йәшел төҫөнә велосипедта үтеп барған баланы яңы ғына руль артына ултырып йөрөй башлаған 33 йәшлек ҡатын тапата. Ул “Ниссан х-трейл” машинаһында була. Бала Ф. Мостафина исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһында уҡыған. Уға өс аҙнанан 10 йәш тулыр ине...

Уттың ялы, ҡойроғо юҡ

Өйҙәге электр приборҙары, газ плитә­ләре, шырпы... Уларҙы нисек ҡулланырға, янғын сыҡһа нимә эшләргә, кешеләргә йәки үҙеңә беренсе ярҙамды нисек күрһәтергә – быларҙың барыһы тураһында ла өйҙә һөйләшеү алып бары­лыр­ға тейеш, сөнки күп бәлә беҙҙең һаҡһыҙлыҡтан, уттың ниндәй ҡур­ҡыныс менән янауын аңламауҙан килеп сыға.

Һәр өйҙә балаларға күренгән урында ашы­ғыс хеҙмәт телефондары яҙылған иҫкәр­мә эле­неп тороуы һәйбәт. Улар күр­һә­телгән һан­дарҙы йыйып, белгес кәңәш­тәре ярҙамында артабан нимә эшләргә кә­рәклеген беләсәк. 01 – янғын һағы теле­фонын иҫтә ҡалдырыуы еңел, кеҫә телефонынан 101 һандарын йыйырға була. Шу­лай уҡ уны яҡын­дарға бер генә төймәгә баҫып шылтырата алырлыҡ итеп көйләп була.

Бәләкәс балаларҙы бигерәк тә электр ҡора­малдары ҡыҙыҡһын­ды­ра. Тимәк, шнур­ҙарҙы йыйырға, розеткаларҙы ҡапларға кәрәк. Теле­визорҙың да ышаныслы, аумаҫлыҡ урында тороуы мөһим.

Өлкәндәр түбәндәгеләргә иғтибар итергә тейеш:

*шырпы, ҡабыҙғыс, бенгаль уттары, шәм­дәр, шартлатҡыстар балалар ала алмаҫлыҡ урында булһын;

*газ һәм электр приборҙары менән балаларға өлкәндәр булған­да ғына ҡулланырға рөхсәт итергә;

*тиҙ тоҡана торған (бензин, ацетон, спирт) шыйыҡсаларҙы бәләкәс­тәр ала алмаҫлыҡ урында һаҡларға;

Балалар янғын хәүефһеҙлеге хаҡында түбәндәге ябай ҡағиҙәләрҙе белергә тейеш:

*шырпы, ҡабыҙғыс менән шаярырға ярамай;

*ут менән (һарайҙа, подвалда, сар­ҙаҡта) уйнау тыйыла;

*16 йәшкә тиклем пиротехника әйберҙәренә теймәҫкә;

*ҡабыҙылған электр прибор­ҙарын ҡарауһыҙ ҡалдырмаҫҡа.

Балаға янғын ваҡытында нимә эшләргә кәрәклеген өйрәтегеҙ:

*әгәр йортта ут сыҡһа, тышҡа сығырға тырышырға кәрәк;

*янғын ваҡытында карауат аҫ­тында йәки шкафта йәшенергә ярамай – ҡотҡарыу­сыларға табыуы ауырға тура киләсәк;

*әгәр ҙә кейемең янып китһә – ергә ят та ауна. Ҡулыңды бешер­һәң, уны һыуыҡ һыу аҫтында тот һәм өлкәндәрҙе ярҙамға саҡыр;

*подъезда ут йәки төтөн булһа, өйҙән сыҡма. Тәҙрәне йәки балконды ас һәм ярҙамға саҡыр;

*янғын ваҡытында лифттан файҙа­ланырға ярамай: уның ҡаттар араһында тотҡарланыуы ихтимал;

“әгәр ҙә мөмкинлек булһа, өй­ҙән сығырға һәм күршеләрҙең ишеген шаҡырға кәрәк;

*әгәр өйҙән сыға алмаһағыҙ, бал­конға йәки иң төпкө бүлмәгә инеп ишекте ныҡ итеп ябырға ла өл­кәндәргә шылтыратырға йәки тәҙрә­нән ярҙам һорап ҡысҡырырға;

*әгәр төтөн подъездан өйгә инһә, ишекте асма, өлкәндәргә шылтырат йәки балконға сығып ярҙам һорап ҡысҡыр.

Юлдарҙа уяу булығыҙ

Каникул етеү менән балалар күп ваҡы­тын урамда үткәрә. Онотолоп уйнаған саҡта, велосипедта йәки скутерҙа йөрөгән­дә йыш ҡына, үҙҙәре лә һиҙмәҫтән, юл са­тына ла килеп сығалар. Ә бы­ның водителдәр өсөн кө­төл­мәгән хәл булыуы ихтимал. Ошондай хә­үеф­ле осраҡтарҙы иҫкәртеү маҡсатында ЮХХДИ хеҙмәткә­рҙәре төрлө профилактик саралар, рейдтар, акциялар уҙғара. Әммә күп нәмә – тәрбиә­нән, иң тәүҙә ата-әсә балаһын юлда үҙен тотоу мәҙәниәтенә өйрәтергә бурыслы.

Велосипед һәм башҡа мототранспорт саралары ла юғары хәүеф сығанағы булып һа­нала. 14 йәшкә тиклемге балалар велосипедта ихата сиктәренән ололар күҙәтеүе аҫтында ғына сыға ала. Һуңғы йылдарҙа республи­каның ҡайһы бер ҡалаларында велосипедсылар өсөн махсус юлдар барлыҡҡа килде. Ғәҙәттә, улар автомобиль юлдарына параллель итеп һалына, әммә юл саттары аша ла үтә. Был махсус һыҙаттар менән 14 йәше тулған велосипедсылар ғына ҡулланыуға хоҡуҡлы.

Еңел мотоциклдарҙа, скутер­ҙарҙа башлыса транспортҡа идара итеү оҫталығы, тәжрибәһе бул­маған, күп осраҡта танытмалары ла юҡ үҫмерҙәр елдерә. Уларҙы һатып алырҙан алда ата-әсә йәш водителде уҡытыуҙы хәстәрләргә тейеш. Үҫмер бәлиғ булғас ҡына транспорт­ҡа идара итә ала. Шул уҡ ваҡытта һаҡланыу саралары – шлем һәм таянғыстар тураһында ла оноторға ярамай.

Белгестәр бәләкәстәрҙең юлда йәрәхәт­ләнеү осраҡтарының төп өс сәбәбен билдәләй: өлкәндәр тарафынан тейешле контроль булмау, ба­ла­ның иғтибарһыҙ­лығы, тәжрибә­һеҙлек сәбәпле транспорт хәрәкәтен аныҡ баһалай белмәү.

“Балаларҙы ҡарауһыҙ ҡалдыр­мағыҙ. Дөрөҫ хәрәкәт итеү мәҙә­ниә­тенә өйрәтегеҙ. Бәләкәй йәйәү­ле урамда мөмкин тиклем алыҫтан абайларлыҡ булһын, кейеменә яҡтылыҡты кире ҡаҡлыҡтырыусы махсус билдәләр ҡуйығыҙ. Был ҡараңғы мәлдә йәки насар һауа торошо шарттарында уны бәләнән ҡурсалаясаҡ” тигән кәңәш бирә белгестәр.

Һыу бәлә килтермәһен

Өлкәндәр яғынан тейешле кон­троль булмау – балаларҙың һыуға батып һәләк булы­уының төп сәбәптәренең береһе.

Ололар­ҙың күҙәтеүенән тыш уларҙы йылғаға ебәрмә­геҙ, ҡағиҙәләрҙе аңла­тығыҙ, һыу эргәһендә шаярыу­ҙы тыйығыҙ, дыуамаллыҡҡа юл ҡуймағыҙ. Үҙҙәре эшләгән һал, таҡта, бүрәнә йәки башҡа нәмәлә йөҙөргә рөхсәт итмәгеҙ.

Балаларға түбәндәгеләрҙе өйрә­тегеҙ:

Текә һәм һыу менән йыуылған ярҙа торма­һын­дар – уларҙың ишелеп төшөүе ихтимал. Йылға йәки күлдә бәхетһеҙлек осрағының ша­һиты булһалар, юғалып ҡал­ма­һындар, өйгә ҡас­ма­һындар, ә ҡысҡырып ярҙамға саҡыр­һындар.

Быуылған урындарға яҡын барма­һындар, унда уйнамаһындар. Соҡор, канализация люктары һәм ҡоҙоҡ эргә­һенә яҡын килмәһендәр. Ҡамыш, ҡыуаҡлыҡ­тар, үлән үҫкән, шишмә сыҡҡан, ағым шәп бул­ған һәм һыу ятҡылыҡтарында, шиш­мәләр ҡушылған урындарҙа айырыуса һаҡ булһындар.

Балаларҙың һыу буйында ялын уларға ҡурҡыныс янамаҫлыҡ итеп ойоштороу мөһим. Кескәйҙәрҙе һыу эргәһендә ҡарау­һыҙ ҡалдыр­ма­ғыҙ, уларға хәүефһеҙлек ҡағиҙә­лә­рен аңлатығыҙ, гел бергә булығыҙ.

Батып барған кешене күрһәгеҙ, ә эргәлә махсус ҡотҡарыусылар булмаһа, уның янына йөҙөп барып, сәсенән йәки эйәгенән тотоп ярға табан йөҙөгөҙ. Артабан беренсе ярҙам күрһәтергә кәрәк. Тәүҙә өҫкө тын юлдарын таҙар­ты­ғыҙ, тел төбөнә бармаҡ менән ба­ҫып, ҡоҫоу рефлексын ҡуҙғы­ты­ғыҙ. Әгәр был алым ярҙам итмәһә, ҡаза күреүсене бөгөлгән ту­бығығыҙға йөҙтүбән һалып, арҡаһына (күкрәк ситлегенә) ба­ҫып, тын юлдарына тулған һыуҙы сығарығыҙ. Унан инде батыусыны арҡаһына һалып, яһалма һулыш һәм йөрәккә тура булмаған массаж эшләргә кәрәк.

Тәҙрәләрегеҙ ябыҡмы?

Көндәр йылынғас, өйҙә лә, эш урынында ла тәҙрәләрҙе асабыҙ. Бәләкәй балалар өсөн был, шулай уҡ лоджия һәм балкондар ҙур хә­үеф сы­ғанағы һанала. Хатта кес­кәйҙәр янында өл­кән­дәр булғанда ла фажиғәле хәлдәр теркә­леп тора. Бер минутҡа иғтибарыңды ситкә йү­нәлт­һәң, сабыйҙың тәҙрә төбөнә менеп өлгөрөп, асыҡ тәҙрәләге һаҡлағыс селтәргә таяныуы ихтимал.

Әгәр ҙә өйҙә бәләкәй бала бар икән, тәҙрәне һәр саҡ ябып тотор­ға, вертикаль рәүештә генә асып елләтергә, блокиратор ҡуйҙыр­тырға кәрәк. Бөжәктәрҙән һаҡлаған селтәрҙе нисек кенә ны­ғыт­һағыҙ ҙа, ул сабыйҙы ҡолауҙан арала­мая­саҡ. Балаларығыҙға тәҙрә төбөндә уйнарға рөх­сәт итмәгеҙ. Асыҡ тәҙрәле бүлмәлә бәләкә­се­геҙҙе хатта бер нисә секунд­ҡа ла яңғыҙ ҡалдырмағыҙ.

Әйткәндәй, былтыр, Рәсәй Тәф­тиш комите­ты­ның башланғысына ярашлы, пластик тәҙ­рә­ләр етеш­тереү нормаларына үҙгәрештәр ин­де­релде. Хәҙер уларҙа тәҙрәне тулыһынса асыу­ға юл ҡуймаған хәүефһеҙлек йоҙаҡтары, сисеп алыныусы тотҡалар мотлаҡ булырға тейеш.

* * *

Юғарыла һанап үтелгәндәрҙән тыш, балаға тағы ла көнкүреш газы, осло, эҫе нәмәләр, дарыуҙар һәм төрлө химия ҡурҡыныс тыу­ҙыра. Бәләкәстәргә әленән-әле улар тураһында иҫкәртеп торорға кәрәк. Ә ҡайһы берҙәрен, шулай уҡ ҡиммәтле әйберҙәрҙе тапмаҫ­лыҡ урынға йәшереп ҡуйыу артыҡ булмаҫ.

Балаларығыҙға сит-яттарға ишек асырға ярамағанлығын да һәр ваҡыт әйтеп тороғоҙ – был уларҙы көтөлмәгән ҡунаҡтарҙан һәм мут кешеләрҙән һаҡлар.

Уяу булайыҡ, балаларыбыҙҙы яҡлайыҡ һәм һаҡлайыҡ!