Йәштәрҙең маҡтауға лайыҡ эштәре яҡты киләсәккә өмөт-ышанысты арттыра.
Мәсетле районының хозур мөйөштәренең береһендә урынлашҡан Һабанаҡ ауылы ерле халыҡтың ғорурлығы булған Һыйыртауға һыйынып ҡына ята. Аҙ ғына алыҫтараҡ Таштау, Ыйыҡтау һәм Һаҡтау кеүек мәғрур тауҙар теҙелеп киткән. Һыйыртауҙағы сәхнә кеүек тигеҙ таштарҙан иҫ киткес матур күренештәр асыла: бормаланып аҡҡан Әй йылғаһы, һыубаҫар болондар, күҙ ҡарашы иңләмәҫ урманлы тауҙар...
Һабанаҡ Ләмәҙтамаҡ ауыл советына ҡарай. Ауылдың Мәжит Ғафури, Чкалов, Йәштәр урамдарына асфальт түшәлгән, Әй һәм Шишмә урамдары ҡырсынташлы. Йорттарға зәңгәр яғыулыҡ үткән. 2008 йылда сафҡа ингән социаль-мәҙәни үҙәктә балалар баҡсаһы, мәктәп, клуб, фельдшер-акушерлыҡ пункты, китапхана урынлашҡан.
Һабанаҡ – бик үҙенсәлекле, бай тарихлы ауыл. Бында үткән быуат башында бөтә волостың ашлыҡ һаҡламын тотоу өсөн махсус төҙөлгән келәт – мәгәзәй (русса “страховой магазин” һүҙенән) һаҡланған. Шулай уҡ революцияға тиклем төҙөлгән мәсет тә бөгөнгәсә иман йорто булараҡ хеҙмәт итә.
Ауылда ике обелиск бар. Уларҙың береһе Бөйөк Ватан һуғышы яугирҙәренең яҡты иҫтәлеген мәңгеләштергән, ә икенсеһе Граждандар һуғышы, коммуналар ойоштороуға бәйле шанлы ваҡиғаларҙың ҡорбандары рухына бағышланған.
Һабанаҡ – шанлы тарих шаһиты
Ауыл йылъяҙмаһындағы шанлы ла, ҡанлы ла ваҡиғалар тап ана шул революциянан һуңғы йылдарға барып тоташа. Был хаҡта райондың тарих-тыуған яҡты өйрәнеү музейы етәксеһе Нәзирә Әхкәмова бына нимәләр һөйләне:
– Бынан 100 йыл элек Совет власы урынлашыу менән беҙҙең төбәктә коллективлаштырыуҙың тәүге башланғыстары барлыҡҡа килә. 1918 йылдың апрелендә яңы ҡоролош өсөн янып-көйгән коммунистар Ыҡтамаҡта тәүге хеҙмәт коммунаһы төҙөргә ҡарар итә. Был башланғысҡа Дыуан-Мәсетле, Һабанаҡ һәм башҡа ауылдарҙың активистары ла ҡушыла. Әммә байҙар ҡатламына ҡараған кулак-сауҙагәрҙәр ауылдағы үҙгәртеп ҡороуҙарҙы йәшерен асыу менән күҙәтә һәм 1918 йылдың июнендә төбәк тарихына “Кулак фетнәһе” тигән атама менән инеп ҡалған ҡанлы ваҡиғалар башлана. Совет власы дошмандары йәшерен һүҙ ҡуйышып, большевиктарҙан һәм коммунарҙарҙан үс алыуҙы алдан ентекле планлаштыра. Яңы тормош яҡлыларҙың күптәре атып, туҡмап, йыртҡыстарса язалап үлтерелә, ә бәғзеләре дөйөм соҡорға тереләй күмелә. Дыуан-Мәсетле ауылының туғандар ҡәберлегендә – 33, Һабанаҡта 27 совет власы активисы ерләнгән.
Әлеге көндә Оло Ыҡтамаҡ, Дыуан-Мәсетле һәм Һабанаҡ ауылдарында революция дошмандары тарафынан үлтерелгән ҡорбандар иҫтәлегенә обелисктар ҡуйылған. Уларҙың авторы – Рәсәйҙең атҡаҙанған архитекторы Барый Кәлимуллин, уның атаһы ла ошо аяуһыҙ фетнәнең ҡорбаны була.
Алыҫ революция һәм Граждандар һуғышы заманынан бер быуаттан ашыу ваҡыт үткән, ләкин коммунарҙар хаҡындағы иҫтәлек әле лә тере. Күбеһенең исеме ауыл урамдарына бирелгән, улар тураһындағы документтар һәм хәтирәләр музейҙарҙа һаҡлана.
Мир ҡорбаны – боронғо йола
22 июндә Һабанаҡ ауылы халҡы Мир ҡорбаны үткәрергә йыйына. Ул – ошо төбәктә элек-электән уҙғарылған боронғо йола. Элегерәк тотош волость кимәлендә хәлле кешеләрҙең башланғысы менән ойошторолған. Халыҡ бергәләп аҡса йыйып, ҡорбанлыҡ мал һатып ала һәм уны һуғыштарҙа һәләк булған әруахтар рухына бағышлап сала. Ҙур яланда тәүҙә етем балаларҙы, мохтаждарҙы ашатҡандар. Ошонда уҡ төрлө уйындар, ярыштар ойошторолған, әммә уларҙа тик малайҙар һәм ир-егеттәр генә ҡатнашҡан.
Мәсетлеләр был йоланы ғәҙәттә 22 июндә – Хәтер һәм ҡайғы көнөндә үткәреп килгән. Һуңғы йылдарҙа июнь айына ураҙа тура килеү сәбәпле, йола уҙғарылмай торған. Быйыл район кимәлендәге сараны һабанаҡтар ойоштормаҡсы. Унда үрҙә һөйләнгән революция, Граждандар һуғышы, коллективлаштырыу осоро ҡорбандары, Бөйөк Ватан һуғышы яугирҙәре рухына аяттар бағышланасаҡ, ҡорбанлыҡ мал салынасаҡ. Ауыл фермеры Ольга Йәрмөхәмәтова бағыусылыҡ ярҙамы күрһәтергә йыйына, халыҡ та ситтә ҡалмаясаҡ.
Әлеге сара айҡанлы ауылда төҙөкләндереү эштәре йәнләнгән, кешеләр йорт-ҡураһын, ихата алдын тәртипкә килтерә. Ауыл хакимиәте башлығы Рәил Низамов “ҙур эшкә тотоноу халыҡты берләштерҙе” тип билдәләне: зыярат кәртәләнгән, иҫке клуб урыны йыйыштырылған. Һабанаҡтар, Урындағы башланғыстарҙы яҡлау программаһына ҡушылып, балалар өсөн уйын майҙансығы булдырырға ниәтләй.
Райондың барлыҡ ауылдарының имам-хатиптары йыйыласаҡ сараға мәсет тә әүҙем әҙерлек алып бара. Халыҡтың ярҙамы менән ремонт эштәре башланған: евротәҙрәләр ҡуйылған, иҙән тигеҙләп һалынған. Өмә ойоштороп, мәсеттең тирә-яғын йыйыштырып ҡуйғандар. Ауылдың имам-хатибы Данир Вәлиев халыҡтың изге эшкә дәррәү тотоноуына, бигерәк тә йәштәрҙең әүҙем ҡушылыуына рәхмәтле булыуын белдерҙе.
Бер быуатлыҡ тарихы булған мәсет бөгөн дә халыҡҡа иман нуры таратыуын дауам итә. Бында Гөлнара Йомаҙилова тарафынан ғәрәп телен өйрәнеү курстары ойошторолған, унда ололар менән бер рәттән балалар ҙа теләп йөрөй.
Үткән йыл аҙағында ауылдың әүҙем ҡатын-ҡыҙҙары ағинәйҙәр ҡорона берләшкән. Был матур башланғысҡа балалар баҡсаһында тәрбиәсе ярҙамсыһы булып эшләгән Альмира Сәбиғийәрова етәкселек итә.
Илүзә Ниғмәтуллина, Гөлнара Йомаҙилова, Рәзилә Абдулхаҡова, Анзалита Мусина һәм Әминә Хафизова – ағинәйҙәр хәрәкәтенең иң әүҙем ағзалары. Уларҙың һәр береһе төньяҡ-көнсығыш башҡорттарының милли кейемен, уға хас орнамент һәм биҙәүҙәрҙе өйрәнеп, матур костюмдар тегеп кейгән. Дәртле ағинәйҙәр яҡташтары – виртуоз ҡумыҙсы Миңлеғәфүр Зәйнетдиновтан дәрес алып, ҡумыҙҙа ла уйнарға өйрәнгән.
Күптән түгел генә ойошоуҙарына ҡарамаҫтан, ауыл мәҙәниәт йортонда “Өләсәйем һандығы” тигән матур кисә үткәргәндәр. 10 майҙа улар тарафынан тағы бер ҙур сара – “Ауылым биҙәге – Һыйыртау” тип аталған байрам ойошторолған. Исеменән үк күренеүенсә, ул һабанаҡтарҙың яратҡан тауына бағышланған. Әйткәндәй, тау хаҡында бик матур легендалар һаҡланған, уның тураһында йырҙар, шиғырҙар ижад ителгән. “Һыйыртауҙы күрмәгәнһең икән, тимәк, һин Һабанаҡта булмағанһың”, – ти шаяртыу ҡатыш ауыл халҡы.
Уйын-көлкө, йыр-бейеү, күңелле ярыштар менән аралашып барған байрамды киләһе йылда мотлаҡ тағы үткәрергә хәл иткәндәр.
– Эшмәкәрлегебеҙҙә халҡыбыҙҙың бай рухи мираҫын, онотолоп барған йолаларыбыҙҙы һаҡлауға һәм тергеҙеүгә ҙур иғтибар бирергә тырышабыҙ. Киләсәктә йәш быуынды тәрбиәләү эшенә әүҙемерәк ҡушылырға, мәктәптәрҙә осрашыуҙар уҙғарырға уйлайбыҙ. Бәлки, башҡаларҙан ҡалышмай “Айыҡ ауыл” акцияһына ла ҡушылырбыҙ әле, – тип ағинәйҙәр хәрәкәте етәксеһе уй-ниәттәре менән ихлас уртаҡлашты.
Йәнтөйәгем тип йәшәгән йәштәр бар
Район хакимиәте башлығының социаль мәсьәләләр буйынса урынбаҫары Гөлназ Ҡадирова менән район ҡатын-ҡыҙҙар ойошмаһы етәксеһе Нәзирә Әхкәмова һуңғы осорҙа Һабанаҡ ауылы халҡында айырым бер дәрт, сәм уяныуына һоҡланыу белдерҙе. Бигерәк тә тыуған төйәгенең киләсәгенә битараф булмаған йәштәрҙең барлығы һөйөнөслө. Был тәңгәлдә Айнур Зәбихуллин, Урал Мусин, Наил Хафизов, Алмас Хәбибуллин, Динар Ғәзизов кеүек егеттәрҙе билдәләп үтергә кәрәк. Ағинәйҙәр өлгөһөнә эйәреп, улар ауылдың йәштәр ойошмаһын барлыҡҡа килтергән. Тап әлеге егеттәрҙең берҙәм көсө менән Һыйыртау башында “Мин Һабанаҡты яратам” тигән үҙенсәлекле арт-объект ҡалҡып сыҡҡан. Был башланғыстың авторы – Айнур Зәбихуллин.
– Ағинәйҙәр Һыйыртауҙа байрам ойошторабыҙ тип дәртләнгәс, сара алдынан әлеге урында өмә үткәрҙек. Ошонан һуң ауылдаштар өсөн ниндәйҙер күңелле һәм ғәҙәти булмаған нәмә эшләү теләге тыуҙы һәм әлеге арт-объектты төҙөп ҡуйырға булдым. Ундай стелалар Рәсәйҙең күп кенә ауыл-ҡалаларында бар. Уларҙан айырмалы булһын тип, Башҡортостаныбыҙҙың флагын һынландырған йәшел, күк һәм аҡ төҫтәрҙе файҙаланырға ҡарар иттем. Эшемде күреп, дуҫтарым да илһамланды һәм теләктәшлек белдерҙе, кәрәкле материалдар – цемент, йәшел һәм күк төҫтәге тимер табаҡтары, хәрефтәр һатып алырға ярҙам итте, – ти Айнур.
Әйткәндәй, тап ошо егәрле егеттәр ағинәйҙәр ойошторған байрам өсөн Һыйыртау итәгенә сәхнә эшләп ҡуйған. Йәштәр тыуған ауылы өсөн тағы ла бер изге эш атҡарған: ауылдың йәмен ебәреп ултырған иҫке клуб бинаһын һүтеп, урынын йыйыштырған. Был эштәрҙә Алмас Хәбибуллин, Наил Хафизов, Айҙар Ғәлимов һәм Динар Ғәзизов әүҙем ҡатнашҡан. Искәндәр Ғилметдинов үҙ техникаһында сүп-сар сығарыуҙы ойошторған.
Әлбиттә, ауылдың киләсәген ошоноң ише тырыш, алдынғы ҡарашлы, рухлы йәштәр билдәләй. Егеттәр Һабанаҡтың киләсәге өмөтлө булһын өсөн ҡулынан килгәндең барыһын да эшләргә тырыша. Бына шундай рухлы, булдыҡлы, ижади ҡарашлы, иң мөһиме – тыуған еренең ысын патриоты булған йәштәр барында ауылдарыбыҙға яҡты яҙмыш юрарға нигеҙ бар.