“Тыуған еремде һағынып ҡайттым...”

Афғанстан һуғышы тарих төпкөлөндә ҡалһа ла, унда һалдат бурысын үтәгән ир-егеттәр күңеленән хәрби хеҙмәт йылдары юйылмаған. Ул саҡтағы ун һигеҙ йәшлек кенә егеттәр хәҙер олпат ир ҡорона ингән. Һуғыш юлы үтеп, артабанғы тормошта юғалып ҡалмаған, матур итеп донъя көткән, эшләгән көслө заттар – йәш быуын өсөн рух ныҡлығы, илһөйәрлек өлгөһө. 

Бөгөнгө мәҡәләм геройы Рузэль Кульшеков йәш кенә килеш Афғанс­танда үҙенең һалдат бурысын лайыҡ­лы башҡара. Егет кеше хеҙмәт итергә тейеш, тигән ҡараштың бәләкәйҙән һең­де­ре­леүе лә уға ауырлыҡтар алдында ҡурҡмаҫҡа ярҙам иткәндер. Хәҙер байтаҡ йылдар Ишем­байҙа йәшәһә лә, ғәмәлдә ул Стәрлетамаҡта тыуған. Үҙенә хас ҡыҙыҡһыныуҙары менән һәләтле малай булып үҫә ул. Мәктәптә уҡыған йылдарында бокс менән шөғөлләнә, йыр­ларға ла ярата. Химиктар мәҙә­ниәт һарайы хорына ла, мәктәп­те­кенә лә йөрөй, солист булып та сығыш яһай. Китап уҡырға яратыуы күңел донъяһын байыта. Художестволы әҙәбиәтте һыу кеүек эсә, тиергә мөмкин уның тураһында. Мәктәпте­кенән тыш, ҡаланың бер нисә китап­ханаһына йөрөп, өйөнә китаптар ташый.

– Әҙәбиәттән өҙөлгәнем булманы. Бер китапты бер көндә уҡып сыға тор­ғайным. Атай-әсәйемдән йәше­реп, юрған аҫтында фонарь яҡты­һын­да булһа ла уҡып ята инем. Әҙәбиәткә һөйөүем бала саҡта әкиәттәр уҡыуҙан башланып китте. Аҙаҡ ҡыҙыҡһыныуым рус, сит ил әҙәбиәтенә күсте, тарихи китаптарҙы ла яраттым, – ти Рузэль Фәтих улы.

Мәктәптән һуң һөнәр алыуҙан алдараҡ, армияға барып ҡайтыу теләге көслөрәк була.

– Беҙҙең заманда армияға бар­маған егеттәргә ҡыҙҙар ҡа­рамай ине. Хәрби хеҙмәттә булыу ғорурлыҡ һаналды, шуға ҙур теләк менән киттем. 1986 йылдың май айы ине. Тәүҙә Өфө­гә ебәрҙеләр, аҙаҡ биш ай тирәһе Харьков эргәһендә Чугуев тигән ҡалала күнекмәлә булдыҡ. Унда саҡта “Афғанс­танға бараһың­мы?” тип һора­ғанда, бер ниндәй ҙә ҡурҡыу бул­маны, шунда уҡ ризалаштым. Бер аҙҙан Таш­кентҡа ос­тоҡ, 7 ноябрь алдынан Ҡабулда инек инде. Шинданд провин­цияһында вертолет эскадрилья­һында хеҙмәт иттем, – ти әңгә­мәсем, һалдат осорон хәтерләп.

Рузэль Кульшеков 20 ай Афғанс­танда була. Кандагар эргә­һендәге опера­цияла ҡат­нашып, “Хәрби хеҙ­мәт­тәре өсөн” миҙалы менән бүләкләнә. Был награда уға тыуған яҡтарына ҡайтҡас тапшырыла.

Сит яҡтарҙа тыуған ерҙең ҡә­ҙере нығыраҡ тойола. Көндәр­ҙе һанай-һанай ҡайтыу мәле лә килеп етә.

– Әлбиттә, ул көндө көтөп алдым. Бик ныҡ һағындырғайны. Хәрби хеҙмәтте тултырып, 1988 йылдың июнь айында тыуған яҡҡа юлландыҡ. Шиндандтан Ташкентҡа хәрби аэродромға төшөрҙөләр. Мәскәүгә самолет менән ҡайтайыҡ тиһәк, билет бөткән, икенсе көнгә поезға билет алырға тура килде, ләкин бер кис ҡайҙалыр ҡунырға кәрәк ине. Хеҙмәттәштәрем, барлығы ун егет, күмәкләп бер инәйгә өйгә индек. Беҙҙе матур итеп ашатты, һыйланы. Рәсәйгә йүнәлгәс, беҙҙең дә күңел тыныс, кәйеф яҡшы ине. Поезда Мәскәүгә тиклем барырбыҙ, баш ҡаланы ла күрербеҙ тип уйла­ғайныҡ. Юлда Ырымбур стан­цияһын иғлан иткәс, тиҙерәк өй­гә ҡайтҡы килеп, поездан төшөп ҡалдым, – тине Рузэль, армиянан ҡайтҡан осорон хәтерләп.

Йәшлек – йөрәктә көс-ғәйрәт ташып торған саҡ, алға маҡсат­тар ҙа ҙур. Рузэль дә һөнәр алыу ниәте менән Стәрлетамаҡ педагогия институтының индустриаль педагогия факультетына уҡырға инә. Тап ошо уҡыу йортонда ул үҙенең буласаҡ тормош юлдашын – Арлар ауылы ҡыҙы Гөлсәсәкте тап итә.

– Тәүҙә Рузэль менән дуҫ ҡына булып йөрөнөк. Әхирәтем менән мине киноларға ла, кафеларға ла алып барҙы. Һуңынан хистәр тәрә­нәйҙе – мөхәббәткә әүерелде. Бик тәртипле, ғәҙел, башҡалар тура­һында насар һүҙ һөйләмәҫ, ләкин кәрәк саҡта үткер ҙә була белеүе менән шул саҡта уҡ айырылып торҙо. Студсовет ағзаһы ине, факультеттың профкомында ла эшләне. Рузэль студенттар араһында ла абруй яуланы, – тип һүҙгә ҡушылды тормош иптәше Гөлсәсәк Абдрахман ҡыҙы.

Йәштәр 1990 йылда өйлә­неш­кәс, Ишембайҙа төпләнә. Хәҙер 31 йылдан ашыу тормош һуҡмағынан парлап атлап ки­ләләр. Гөлсәсәк үҙен уҡытыу­сы­лыҡҡа арнай. Хеҙмәт юлын 2-се мәктәптә башлай, 19-сы мәктәп асылғандан бирле ошо уҡыу йортонда башҡорт теле һәм әҙәбиәтенән уҡыта. Ғаилә башлығы ситтән тороп Баш­ҡортостан дәүләт аграр университетында инженер-эколог һөнәрен алып сыға. Төҙөлөш тармағында ла хеҙмәт итә, һуңынан Себергә нефтсе булып эшкә күсә. Буш ваҡытында йорттар төҙөү менән мәшғүл.

Эш, донъя көтөү мәшә­ҡәттәренә алданып, йылдар артынан йылдар үтә... Хәҙер улдары Рушан менән Артур – үҙҙәре ата-әсәһенең терәге. Атайҙары малайҙары өсөн һәр яҡлап та матур өлгө. Өлкән улдары Ишембай нефть колледжын тамамла­ғандан һуң армияла хеҙмәт итеп ҡайтҡан. Һалдат бурысын ул Мәскәү өлкәһенең Балашиха ҡалаһында Дзержинский дивизияһында үтәй. “Армияға бармайым тигән уй башына ла инмәне. Уҡып бөтөү менән хеҙмәт итеп ҡайтты”, – тине улдары тура­һында Кульшековтар. Әле Рушан Себерҙә быраулаусылар бригадаһы мастеры булып эшләй. Икенсе улдары Артур, Өфө дәүләт нефть техник университетында бакалавриатты тамамлап, магистратурала уҡып йөрөй. Шул уҡ ваҡытта эшләргә лә өлгөрә.

Йәмәғәт тормошонан да ситтә түгел Кульшековтар. Ковид сире башланғас, сикләүҙәр индерелгән мәлдә Рузэль улы Рушан менән бергә ҡала урамдары буйлап, хәүефһеҙлекте хәстәрләп, патрулдә йөрөй. Бының өсөн икеһе лә “Граждандар хәүефһеҙлеген һәм сәлә­мәт­леген тәьмин иткән өсөн” миҙалы һәм Рәхмәт хаты менән бүләкләнә.

Рузэль Фәтих улы – мәктәп­тәрҙә лә көтөп алынған ҡунаҡ. Ишембай районының Афғанс­тан ветерандары берлеге рә­йесе Илдус Хөбөтдинов, башҡа яугирҙәр, уҡыусылар менән осрашыуҙарға барырға ла ваҡыт таба. Үҙ күҙҙәре менән һуғыш күргән һалдаттың йәш быуынға һәр саҡ әйтер теләктәре бар:

– Тыуған илеңде яратырға кәрәк, сөнки ул берәү. Һәр егет Ватан алдындағы бурысын үтәргә тейеш, армияла хеҙмәт итеүҙән ҡурҡырға ярамай. Кү­ңелендә патриотизм рухы көслө булған, сәләмәт тормош алып барған егеттәр – ил таянысы. Ата-әсәгә, ололарға ихтирамлы булыу кеүек сифат­тарҙы йәш быуында кү­берәк күрергә теләр инем, – тине ул.

Тыуған илен яратҡандар – ғаиләһенең дә ҡалҡаны. Тормош иптәше, балалары, туғандары өсөн дә яуаплылыҡ көслө була уларҙа.

Йәшәү йәмен донъя имен­легендә, яҡындарының иҫән­легендә, булған­дың ҡәҙерен белеп йәшәүҙә күрә Афған һу­ғышын үткән яугир. Буш ва­ҡытта Башҡортостандың матур тә­биғәтле урындарына сәйәхәт итер­гә яраталар. Былтыр Ағиҙел буйлап һалда йөҙгәндәр, Бөр­йәндә Шүлгән­таш мәмерйәһендә һәм башҡа урындарҙа булған­дар. Балалары бәләкәй саҡта уҡ, палаткалар алып, тәбиғәткә юлланған ғәҙәт әле лә юғал­ма­ған. Күңеле моңға һыу­һағанда ҡулына гитараһын алып йыр­лар­ға ла ярата Рузэль Фәтих улы.

Шәхси йортта йәшәүҙәре рәхәт­ләнеп баҡса үҫтерергә мөмкинлек бирә. Уңған хужа хәстәрлеге менән теплица ҡоролған. Бергәләп ер эше менән булышыу ҙа – уларҙың күңел йыуанысы.

Көндәлек мәшәҡәттәргә ба­ҫы­лып, ғүмер, һаулыҡ ҡәҙере тураһында уйланып бармайбыҙ. Тарихыбыҙ бит­тәрендәге әле бер, әле икенсе ерҙә булған һу­ғыштар, ҡыйылған ғүмерҙәр йә­шәү тәмен нығыраҡ тойорға яр­ҙам итә. Һуғыш кисергән яугир­ҙәрҙең “Иң мөһиме – донъялар тыныслығы” тигән теләктәренең мәғәнәһен дә улар менән һөй­ләшкәндә тәрәнерәк аңлайһың.

Резеда ШӘНГӘРӘЕВА.

Ишембай районы.