Ҡаҙҙы һуялармы, әллә салалармы?

Мәшәҡәтлерәк булһа ла, матур, күңелле ваҡыттар бөгөн. Байлыҡ, муллыҡ, барлыҡты күрһәткән осор – ҡыш башы. Уңғандар, егәрлеләр, ҡунаҡсылдар атҡарған йола-байрамдар, һуғым өмәләре мәле. 

“Ҡыш бауыры оҙон”, “Аяғың ты­пылдамаһа, ауыҙың шапылда­маҫ”, “Аҙ ашаһаң, күп ашарһың, күп ашаһаң, аҙ ашарһың” (Шәп бит, ә? Һай, шәп!), тип йыллыҡ ризығын хәстәрләгән тырыш йорт хужала­рының, оло ҡәнәғәтлек кисереп, ең һыҙғанып эшкә тотонған сағы: ҡаҙ өмәләре, һуғым мәлдәре бара.

...Мин килен булып төшкән йылда ҡәйнәмдең – Шәрәфиниса Үмәр ҡыҙының (халыҡ телендә Ғүмәрҙе шулай тинеләр) өс оянан сыҡҡан 27 ҡаҙын йолҡтоҡ. Мин һыу ташыу­ҙан бушаманым инде. Ҡәйнәмдең ҡаҙы уңа ине. Ул ҡаҙ аҫтына һалған йомортҡаларҙы бер ҡасан да көнө тулғанды көтмәне. Өс аҙна тулыр-тулмаҫ элек, ҡояшҡа йә лампа яҡтыһына ҡарап, “атаһыҙ”, йәғни, яралғыһыҙ йомортҡаларҙы, серет­келәрен алып бөтә ине. Икеһе лә Әмин ауылы ҡыҙҙары бит, әсәйем дә шулай итә ине.

Шунан иң тәүҙә баҫырға ултыр­ған инә ҡаҙға икенсе ҡаҙҙың аҫты­нан алып өҫтәй. Уның аҫтына иһә әле һалып йөрөгән ҡаҙҙың йоморт­ҡаларын ҡуя. Уныһына күпме һа­лып өлгәрә, шуныңса ҡала инде. 11 йомортҡа, йәтешерәк булһа, 13 йомортҡанан артыҡ һалмай. “Нәфсе әйтер ул. Ҡаҙҙың аҫтына һыймағанына барыбер һыуыҡ тейә, серетке була. Ҡаҙ суҡышы менән әүештереп-тәүештереп, болғай бит. Ситкә сыҡҡаны һыуына”.

Минең дә ҡаҙҙарым уңды. Уңа инде – анау аҡыл кемгә тейә? Бәләкәй ҡыҙым армиялағы ағаһына хат яҙған. Ҡаҙ-өйрәктәрҙе, күркә­ләрҙе, тауыҡтарҙы һанап сығарған да: "Бөтәһе 100 ыштук", – тип ҡуйған.

Ә йомортҡаларҙы йылы ғына һыуға һалып, уларҙың ҡыя ғына ятып ҡыбырлауын шыбырлап ҡына һөйләшеп, ҡарап ултырыуҙар... Үҙе бер байрам! Туп-тура төпкә шөңгөп төшөп киткәндәре, әлбиттә, серетке йә боҫҡан.

Хәҙер әҙер бәпкәләр алып үҫтерәбеҙ. Ишейҙәге Хәшиә инәй әйтмәксе, "дитдум ҡаҙҙары" көтә­беҙ. Бер килке: “Итенең тәме өй ҡаҙыныҡынан ҡайтыш барыбер”, – тип ҡаңғырып алдыҡ та хәҙерге заман күренешен ҡабул иттек. Ҡалай булғанда ла алабыҙ, көтә­беҙ, һимертеп һуябыҙ... Һуймайбыҙ шул. “Ҡаҙ (өйрәк, күркә) һуйҙыҡ”, – тип әйтеү дөрөҫ түгел. Элек улай тимәнеләр. Оло малды ғына һуя­лар. Ирҙәр һуя. Һуйыуҙың эше күп һәм уны ир-ат башҡара. Малды салалар, салыуын һалҡын һыу менән таҙарғансы йыуалар. Салыу­ҙан алып ҡойроҡ төбөнә еткәнсе тирене телеп сығалар ҙа тунай башлайҙар. Тирене һыҙырып бөт­кәс, малдың эсен яралар. Бауыр-йөрәкте, үпкә-бөйөрҙәрҙе ысҡын­дырып алалар, эс-ҡарынды ауҙа­рып бирәләр. Бына ошо эштәрҙең барыһын һуйыу һүҙе берләштерә.

Эсәк-ҡарынды эшкәртеү – ҡа­тын-ҡыҙҙарға. Был саҡта ирҙәр һуйылған малды һан-һан итеп бүлеп, һуғым ашына бешерә торғанын үткер балта менән сапҡылап, турап, әҙерләп бирә. Тирене лә улар хәстәрләй. Һуйыу ошо була.

Ә ҡаҙҙы, ҡош-ҡортто салалар. Ҡаны һарҡҡансы һалып торалар ҙа, баштарын алып, муйындарын бәйләп, йолҡоп бөткәс, өтөп бирәләр. Ирҙәрҙең эше шул ғына. Был эште "Ҡаҙ һуйыу" тип әйтмәй торғайнылар.

“Нисек әйтәләр ине?” тиһе­геҙме? Ҡаҙ салдырҙым. Ҡаҙ йолҡ­торҙом. Ҡаҙ өмәһе үткәрҙем. Нимәһе насар? Нәҡ беҙҙеңсә – башҡортса. Ҡошто һуймайыҡ әле, салдырып ҡына алайыҡ. Дөрөҫө шулай була.

- Таңһылыу ҠАРАСУРИНА
     Баймаҡ районы,
     Байым ауылы