Бөтә донъя Көлкө көнө алдынан Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһы, “Һәнәк” журналының 1980 – 2010 йылдарҙағы баш мөхәррире Марсель Сәлимов (Мар. Сәлим) менән әлеге баш мөхәррир вазифаһын башкарыусы Илгиз Ишбулатов араһында ошондай һөйләшеү булған.
– Хөрмәтле Марсель Шәйнур улы, күптәр һеҙҙе яратып “Һәнәк ағай” тип йөрөтә. Юҡҡа түгел, сөнки һеҙ һаман да көлкө цехында йәштәрсә ең һыҙғанып эшләйһегеҙ, донъяның төрлө тарафтарында йәшәгән көләс йөҙлө дуҫтарыбыҙға ла көлә-көлә ҡунаҡҡа киләһегеҙ. Әле бына Мысырҙан урап ҡайттығыҙ. Унда эшлекле сәфәргә барҙығыҙмы?
– Эйе, шулай тип әйтергә мөмкин. Әллә ни эш ҡырмаһам да, диңгеҙ буйындағы ҡомда ҡыҙынып ятманым. Евразия кинофестивале менән “ЛИффТ” әҙәбиәт фестивалендә ҡатнашырға ла, Евразия халыҡтары ассамблеяһы Генераль Советының киңәйтелгән ултырышында булырға ла, Ҡаһирә халыҡ-ара китап күргәҙмә-йәрминкәһендә “Алтын кеше” (Мәскәү, 2021) тигән йыйынтығымдың исем туйын үткәрергә лә, ижади осрашыуҙарҙа, түңәрәк өҫтәлдәрҙә сығыш яһарға ла, Башҡортостандағы әҙәбиәт һәм мәҙәниәт яңылыҡтары тураһында һөйләргә лә, хатта шаян шиғырҙар уҡырға ла форсат таптым.
– Мысырҙың баш ҡалаһы Ҡаһирәлә “Донъя яҙыусыларының тере антологияһы” исемле видеокитаптың презентацияһы ла булған икән.
– Булды шул. Күренекле шағирҙарҙың шиғырҙары рус һәм инглиз телдәрендә яңғыраны. Мин ни, әлбиттә, “Һәнәк”тә донъя күргән мәҫәлдәремде уҡыным.
– Тимәк, “Һәнәк”тә баҫылған әҫәрҙәрҙең сифаты донъя кимәлендә.
– Әтеү!
– Һеҙ унда ниндәйҙер “вау” ойошторғанһығыҙ, тип ишеткәйнем. Дөрөҫ хәбәрме был, әллә ғәйбәтме?
– Дөрөҫ вә һәйбәт ғәйбәт! Илленән ашыу илдең ҡәләм оҫталарын берләштергән Бөтә донъя яҙыусылар ойошмаһы (WOW) төҙөү тураһында меморандум ҡабул ителде. Инициатива төркөмө составында мин дә уны әҙерләүҙә ҡатнаштым һәм ҡул ҡуйҙым.
– Иренмәйһегеҙ ҙә инде, Һәнәк ағай. Бер нисә ҡағыҙға ҡултамға ҡуйыр өсөн меңдәрсә саҡрым юл үткәнһегеҙ.
– Автограф алырға килгәндәрен көтөп ятып булмай бит, шуға үҙем киттем. Барыуым яҡшы булды, бер ыңғайҙан Гизалағы Хеопс пирамидаһына ла менеп төштөм. (Фотоға күрһәтеп.) Бына, ҡарағыҙ: пирамида ла, сфинкс та үҙ урынында!
– Мысырҙа уҡыусылар менән осраштығыҙмы?
– “Россотрудничество” агентлығының Мысырҙағы вәкиллеге ойошторған ижади кисәмдә шундағы халыҡ менән “тере” осрашыу булды. “Рус йорто”ноң китапханаһында сығыш яһап, “Һәнәк”тә баҫылған юморескамды уҡығайным, бер ханым көлмәй генә әйтә бит миңә, малай. “Һеҙҙең был әҫәрегеҙҙе “Һәнәк”тән уҡып, көлөп туйғайныҡ инде!” – ти. Бынағайыш, беҙҙеңсә аңлайҙар икән дәһә. Баҡһаң, ҡасандыр Рәсәйҙә тыуып үҫкән, унан Мысырға күскән һәм әле шунда эшләүсе вә йәшәүсе кешеләр йыйылған икән. Араларында элек “Һәнәк”те уҡыған, хатта алдырғандары ла бар. “Рус йорто”ноң директоры Марат Ғатин иһә Татарстанда тыуған зыялы татар туғаныбыҙ булып сыҡты. Китапхананың уҡыу залы иркен һәм матур, китаптары ла күп. Мин уларға үҙебеҙҙең гәзит, журналдарыбыҙҙы, башҡорт, татар, урыҫ, инглиз һәм болгар телдәрендәге китаптарымды бүләк иттем. Ә “Алтын кеше”не атаҡлы Александрия китапханаһына тапшырҙым.
– Афарин! Йылы ҡабул иткәндәрҙер бындай шәп бүләктәрҙе.
– Йылы, йылы! Осрашыуҙар, һөйләшеүҙәр һәм башҡа әҙәби-мәҙәни саралар бик йылы мөнәсәбәттә уҙҙы.
– Әйткәндәй, Ҡаһирәлә көндәр нисек? Йылымы?
– Көндөҙ урамда йылы. Төнөн бүлмәлә һыуыҡ. Ҡунаҡханала йылытҡыс-мейес тә юҡ. Өшөттө, малай, мин һиңә әйтәйем...
– Үәт, ҡыҙыҡ! Африкаға барып өшөп ҡайт инде!
– Уның ҡарауы, ҡайтыу менән йылындым. Өфө аэропортынан туп-тура “Һәнәк” журналының һуғыштан һуңғы тәүге мөхәррире, Башҡортостандың халыҡ шағиры Назар Нәжмиҙең тыуған ауылы Миңештегә алып киттеләр. Бөйөк һәнәктәш-ҡәләмдәшебеҙҙең 105 йыллыҡ юбилейына. Дүртөйлөләр булдыра – яҡшы эшләргә лә, байрам итергә лә ҡулдарынан килә. Тыуған яғыма ҡайтып, мин дә йылындым, ниһайәт.
– Шәп! Инде һеҙгә, һис ҡартая белмәгән еңел аяҡлы Һәнәк ағайыбыҙға, ҡайнар рәхмәтебеҙҙе әйтеп, изге теләктәребеҙҙе еткерергә генә ҡалды.
– Хуп мәйле! Һеҙ ҙә ҡартаймағыҙ. Ә бының шарты шул ғына: ҡартаймайым тиһәгеҙ, көлөп йәшәргә кәрәк! Әйткәндәй, бөгөн Башҡортостан Республикаһының Милли музейында көләкәс ҡустыларым – шаян сәхнә оҫтаһы Вәлит Илембәтов менән рәссам-карикатурасы Камил Буҙыҡаев менән бергәләп бер аҙ кеше көлдөрөп алырға иҫәп бар. Башҡорт сатира-юморының һис таймаҫ “өс таған”ын тере килеш күрергә теләүселәр көндөҙгө сәғәт 12-гә музейға килә һәм туйғансы көлә ала. Рәхим итегеҙ!
– Яҡшы, Һәнәк ағай, осрашҡанға саҡлы!
- Илгиз ИШБУЛАТОВ
Көләмәстәр
Бер бала олатаһы менән мәктәп янынан үтеп бара:
– Улым, һин ошо мәктәптә уҡыйһыңмы?
– Эйе, олатай!
– Егерме йыл элек атайың да ошонда уҡыны, – ти олатаһы.
– Ә-әә, хәҙер аңланым! Әйтәм, директор үткәндә мине: “Бындай тыңлауһыҙ баланы мәктәптә егерме йыллап күргәнем юҡтыр!” – тип әрләгәйне...
* * *
Табип янына бер ир килеп инә:
– Доктор, мин үҙемде шайтан күбәләге тип хис итәм.
– Һеҙгә мин түгел, ә психотерапевт кәрәк, иптәш!
– Беләм дә ул...
– Шулай булғас, бында нимә ҡарап йөрөйһөң?..
– Һеҙҙә ут яна ине...
* * *
Төшөнкөлөккә бирелеп йөрөгән бер кеше психологка килгән.
– Табип, хәлдәр хөрт! Һаулығым бөттө, аҡса ла юҡ, мине бер кем дә яратмай... – ти икән.
– Борсолмағыҙ, хәл ителмәҫ нәмә түгел! Йә, ҡаршыма уңайлы итеп ултырығыҙ. Күҙегеҙҙе йомоғоҙ!.. Минең арттан ҡабатлағыҙ: “Минең барыһы ла яҡшы, мин һау-сәләмәт, мин бай, мине барыһы ла ярата...”
Диванда йәйелеп ултырып алған ир, табип ҡушҡанса, күҙҙәрен асмай ғына:
– Һеҙҙең өсөн бик ша-атмын, табип! Ә минең хәлдәр хө-өрт!.. Һаулыҡ юҡ, аҡса юҡ, бер кем дә яратма-ай...
* * *
Урманда магазин асылған, ти. Уға оҙон сират теҙелгән. Бына ҡуян килә лә сиратһыҙ ғына магазинға инмәксе була, әммә уны айыу ҡолағынан тотоп артҡа ырғыта:
– Сиратҡа баҫ! – ти ул, ҡалын тауышы менән гөрөлдәп.
Был хәл ике көн ҡабатлана. Өсөнсөһөндә лә айыу ҡуянды сираттың иң осона алып ырғыта. Ҡуян, айыуға ысын күңелдән рәнйеп китеп:
– Был ниндәй хәл ул, ә! Өсөнсө көн, өсөнсө көн, тайыш табан, һинең арҡала магазинды аса алмайым бит!
(Башҡортса көләмәстәр төркөмөнән).